Opinia do projektu przekazywania środków PFRON samorządom wojewódzkim i powiatowym

2008-08-28

PKPP Lewiatan popiera proponowany kierunek zmian w zakresie poprawy sytuacji finansowej warsztatów terapii zajęciowej (WTZ) i zakładów aktywizacji zawodowej (ZAZ) poprzez zwiększenie środków przekazywanych im na działalność. Zmiany te są logiczną kontynuacją działań mających na celu zwiększenie aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. 

PKPP Lewiatan popiera proponowany kierunek zmian w zakresie poprawy sytuacji finansowej warsztatów terapii zajęciowej (WTZ) i zakładów aktywizacji zawodowej (ZAZ) poprzez zwiększenie środków przekazywanych im na działalność. Zmiany te są logiczną kontynuacją działań mających na celu zwiększenie aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. Zwracamy jednak uwagę na konieczność wprowadzenia modyfikacji w funkcjonowaniu systemu rehabilitacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych. Naszym zdaniem, oprócz poprawy sytuacji finansowej WTZ i ZAZ, należy równocześnie zmienić funkcjonowanie istniejącego systemu, tak by zwiększone znacząco środki w możliwie najwyższym stopniu przyczyniały się do najlepszego przygotowania osób niepełnosprawnych do wejścia na rynek pracy.
W obecnej sytuacji zauważalny jest niedostateczny przepływ uczestników warsztatów do zakładów aktywizacji zawodowej, będących w założeniu końcowym etapem w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych przed wejściem na rynek pracy. Według raportu PFRON liczba uczestników warsztatów w 2005 r. to blisko 20 tys. osób. Z tej grupy raptem 360 osób podjęło pracę, w tym 118 osób w zakładach aktywizacji zawodowej. Na ponad 600 warsztatów jedynie w ponad połowie prowadzona jest rehabilitacja zawodowa, polegająca na przygotowywaniu uczestników do podjęcia pracy zarobkowej. Dane z badania PFRON wskazują, że w 93,1% warsztatów przede wszystkim prowadzone są pracownie przygotowujące uczestników do podstawowej aktywności życiowej, czyli pracownie gospodarstwa domowego. Tym samym, w funkcjonowaniu wielu warsztatów terapii zajęciowej można zauważyć znaczną dominację funkcji aktywizujących społecznie kosztem zajęć rehabilitacji zawodowej.
Taka sytuacja pozostaje w sprzeczności z celami warsztatów terapii zajęciowej określonymi w art. 10a ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. W znacznej liczbie przypadków w warsztatach terapii zajęciowej uczestniczą osoby, które nie rokują żadnych nadziei na podjęcie pracy. Zajęcia te są dla tych osób często jedyną alternatywą dla spędzenia całego życia w domu. O ile ta funkcja społeczna warsztatów zasługuje na poparcie, ponieważ stanowi często pierwsze prawdziwe „wyjście na świat” dla osoby niepełnosprawnej, to jednak umniejszanie znaczenia zajęć rehabilitacji zawodowej powoduje, że realizacja zadań warsztatów jest jedynie połowiczna, a tym samym czyni wyłom w systemie aktywizacji osób niepełnosprawnych. Powoduje to, że pieniądze przeznaczane na aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych nie zawsze są wykorzystywane we właściwy sposób. Zarysowuje się znaczna przewaga funkcji aktywizacji społecznej nad rehabilitacją zawodową. Tym samym doprowadzono do sytuacji, że ponad połowa osób niepełnosprawnych pracujących w zakładach aktywizacji zawodowej to pracownicy nie pochodzący bezpośrednio z WTZ, ale z rynku pracy (dane z raportu PFRON o zakładach aktywizacji zawodowej z 2008 r.). O ile trudno się dziwić zakładom aktywizacji zawodowej, że szukają pracowników na otwartym rynku pracy, o tyle należy wyraźnie przypomnieć, że to warsztaty terapii zajęciowej miały być dla nich głównym źródłem pracowników.
Proponujemy w związku z tym wprowadzenie do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 marca 2004 r. ws. warsztatów terapii zajęciowej, mechanizmów wzmacniających rehabilitację zawodową uczestników warsztatów, polegających np. na wprowadzeniu we wniosku o dofinansowanie kosztów utworzenia i działalności warsztatu, obowiązku przedstawienia zasad wyodrębniania grupy osób zaawansowanych w rehabilitacji zawodowej, dla których zajęcia z rehabilitacji zawodowej byłyby bardziej rozbudowane. Zapis o zobowiązaniu do wyodrębnienia grupy uczestników warsztatu zaawansowanych w rehabilitacji zawodowej, dla których rehabilitacja zawodowa prowadzona byłaby w większym wymiarze, proponujemy także dodać, jako element konieczny, do umowy zawieranej pomiędzy powiatem a jednostką zamierzającą utworzyć warsztat terapii zajęciowej. Tworzenie takich wyodrębnionych grup pozwoli wytyczyć jasny cel dążenia do rehabilitacji dla uczestników warsztatu – zarówno tych, którzy znajdą się w grupie zaawansowanej ponieważ otrzymają sygnał, że ich starania są doceniane; jak i dla tych, którzy będą chcieli dołączyć do tej grupy, ponieważ będą widzieli cel dla swojej rehabilitacji.
Ponadto, według danych uzyskanych z badania PFRON, co trzeci warsztat nie był kontrolowany przez jednostki powiatu. Oznacza to, że duży odsetek warsztatów terapii zajęciowej pozostaje bez nadzoru administracyjnego, prawnego i merytorycznego, w tym dotyczącego całego procesu rekrutacji i rehabilitacji. Natomiast uzyskane dane dotyczące przedmiotu kontroli warsztatów wskazują, że większe zainteresowanie kontrolerów dotyczyło aspektów administracyjnych niż merytorycznych.
W sytuacji zwiększania środków na funkcjonowanie warsztatów terapii zajęciowej opowiadamy się zdecydowanie za wzmocnieniem mechanizmów kontroli. Można to osiągnąć np. zobowiązując powiatowe jednostki nadzorujące do przeprowadzania kontroli w podległych warsztatach aktywności zawodowej przynajmniej raz w roku, w zakresie merytorycznym, finansowym i administracyjnym. Służyłaby temu zmiana w § 21 ust. 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej ws. warsztatów terapii zajęciowej, polegająca na zastąpieniu słowa „ocena” słowem „kontrola”.
Wnioskujemy ponadto o wprowadzenie do § 5 ww. rozporządzenia zapisu o tym, że wniosek o dofinansowanie kosztów utworzenia i działalności warsztatu jest załącznikiem do umowy określającej warunki i wysokość dofinansowania kosztów utworzenia i działalności warsztatu. Obecnie bowiem brakuje powiązania formalnego zamierzeń wnioskodawcy opisanych we wniosku ze stanem rzeczywistym realizacji i umową. Pozwoli to zespołowi kontrolującemu na lepszą kontrolę aspektów merytorycznych funkcjonowania warsztatu.
PKPP Lewiatan popiera zwiększenie środków dla warsztatów terapii zajęciowej, ale pod warunkiem zreformowania ich działalności. Liczymy, że przedstawione przez nas sugestie zostaną uwzględnione przy tworzeniu przepisów, które przyczynią się do lepszego przygotowania osób niepełnosprawnych do uczestniczenia w życiu społecznym i zawodowym, a w konsekwencji wzmocnią aktywność osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Deklarujemy ze swojej strony chęć dalszej współpracy nad przygotowaniem zmian, które będą skutkować wzrostem poziomu aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych.