Opinia do projektu ustawy o zmianie ustawy-Kodeks pracy

2007-08-23

Pozytywnie należy ocenić intencje projektu, którego zasadniczym celem jest przezwyciężenie kryzysu demograficznego dzięki poprawie stabilności ekonomicznej młodych rodzin i ograniczeniu barier w posiadaniu dzieci. Dyskusyjnym wydaje się jednak proponowany sposób osiągnięcia planowanych zamierzeń. Niepokojący jest w szczególności rozmiar proponowanych zmian oraz brak analizy skutków wprowadzenia ich w życie.

Warto zasygnalizować, że tak znaczące wydłużenie urlopów macierzyńskich (nawet do 52 tygodni) może prowadzić do istotnego zmniejszenia szans zawodowych kobiet i wpłynąć pośrednio na powiększenie kosztów związanych z wychowaniem dzieci. Pracodawcy, obawiając się długich urlopów, mogą unikać zatrudniania kobiet, zwłaszcza na stanowiskach, gdzie obecność pracownika – z uwagi na jego szczególne umiejętności i kwalifikacje – jest niezbędna. Należy też brać pod uwagę fakt, że dłuższa przerwa w wykonywaniu pracy oznacza utratę części kwalifikacji i umiejętności zawodowych, stwarzając potrzebę reaktywacji w tym zakresie po powrocie do pracy. W konsekwencji podwyższenie wymiaru urlopów macierzyńskich może tylko z pozoru prowadzić do zwiększenia liczby narodzin. Dlatego też Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan negatywnie ocenia propozycje zawarte w przedłożonym projekcie.

Wątpliwości powstają także na tle analizy brzmienia art. 2 i 3 projektu ustawy. Zgodnie z propozycją zawartą w art. 2 pracownica, o której mowa w art. 180 § 1 Kodeksu pracy, może zrezygnować z dwóch tygodni urlopu macierzyńskiego. W takim przypadku resztę urlopu może wykorzystać ojciec dziecka. Proponowane brzmienie art. 3 – odnoszącego się do pracownicy, która przyjęła dziecko na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka – umożliwia natomiast rezygnację z części urlopu macierzyńskiego, nie precyzując, że rezygnacja nie może przekroczyć okresu dwóch tygodni. W praktyce oznacza to, że pracownica, która przyjęła dziecko na wychowanie i chce je przysposobić, będzie mogła zrezygnować – na rzecz męża – z części urlopu macierzyńskiego w wymiarze przekraczającym dwa tygodnie. Wydaje się, że propozycja ta może być niezgodna z zasadą równego traktowania, wynikającą z art. 32 Konstytucji RP.

Warto też zwrócić uwagę, że opiniowany projekt nie zawiera przepisów przejściowych, regulujących sytuację pracowników korzystających z urlopów macierzyńskich w dniu wejścia w życie przepisów podwyższających wymiar tych urlopów.

Wątpliwości budzą też przedstawione w uzasadnieniu koszty realizacji proponowanych rozwiązań (ok. 1 400 mln. zł.). Wydają się one zbyt niskie w porównaniu do kosztów, jakie oszacował Rząd w 2006 r. w swoim stanowisku do ówczesnego projektu ustawy wydłużającego urlopy macierzyńskie etapami (projekt ustawy z dnia 10 stycznia 2006 r., druk nr 296). Rząd oszacował wówczas, że koszty, jakie miałyby zostać poniesione z tytułu zwiększenia wymiaru urlopów macierzyńskich w samym tylko roku 2011 − po ostatecznym wprowadzeniu 26 tygodni urlopu macierzyńskiego przy pierwszym porodzie, 38 tygodni przy drugim i 52 przy trzecim – wyniosłyby ponad 1 650 mln. zł. Należy mieć przy tym na względzie, że ubiegłoroczny projekt przewidywał wydłużenie urlopów macierzyńskich etapami, rozkładając koszt ich wprowadzenia na okres 5 lat. Mimo to Rząd stanął wówczas na stanowisku, że zakładane koszty realizacji tego projektu nie będą możliwe do poniesienia zarówno przez budżet państwa, jak i Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. Zasadne wydaje się zatem pytanie, czy opiniowany projekt, wydłużający wymiar urlopów macierzyńskich jednorazowo, będzie mógł zostać sfinansowany, a koszty jego realizacji będą obecnie możliwe do poniesienia przez budżet państwa oraz FUS?

Trzeba mieć również świadomość, że zaproponowane w projekcie okresy wydłużenia urlopów macierzyńskich sprawią, iż Polska stanie się jedynym z nielicznych krajów Unii Europejskiej, w którym funkcjonować będzie tak długi wymiar urlopów, uprawniających do korzystania z zasiłku macierzyńskiego w wysokości 100 proc. wynagrodzenia. Państwa członkowskie, które przewidują równie długi okres przebywania na urlopach macierzyńskich (np. Szwecja), wprowadziły bowiem mechanizmy ograniczające wysokość zasiłku macierzyńskiego przy decyzji o korzystaniu z urlopu macierzyńskiego w najwyższym wymiarze.

W związku z powyższym koniecznym wydaje się ponowne przeanalizowanie projektu pod kątem skutków, jakie wiązać się będą z wprowadzeniem proponowanych zmian na rynek pracy i finanse publiczne oraz zgodności z Konstytucją RP niektórych z proponowanych
w projekcie rozwiązań.

Warte rozważenia wydaje się przy tym podjęcie działań zmierzających do wzmocnienia lub inicjowania rozwiązań sprzyjających godzeniu obowiązków zawodowych
i rodzinnych, które obejmą: system opieki nad dziećmi, system fiskalny, politykę mieszkaniową państwa, system pomocy społecznej, a przede wszystkim prace związane
z uelastycznieniem rynku pracy.

Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan