Opiniujemy projekt ustawy o odpowiedzialności za czyny przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową
2007-02-08
Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan zapoznała się wnikliwie z otrzymanym prezydenckim projektem ustawy o odpowiedzialności za czyny przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową (dalej zwanym „projektem”). Konfederacja pragnie jednoznacznie stwierdzić, iż nie podziela stanowiska autorów projektu co do słuszności i konieczności wprowadzania proponowanej lub podobnej regulacji w życie.
Jak wynika z uzasadnienia projektu, konieczność przygotowania tak drastycznej regulacji autor projektu widzi w „nasilającej się na rynku pracy sytuacji naruszania uprawnień osób wykonujących pracę zarobkową przez osoby działające w imieniu podmiotów powierzających wykonywanie takiej pracy, bądź za przyzwoleniem takich osób.”
Stąd dalej w uzasadnieniu padają twierdzenia, że „przy opracowaniu projektu oparto się na założeniu, że wprowadzenie odpowiedzialności o charakterze karnym w postaci dolegliwości finansowej w odpowiedniej wysokości powinno zapewnić efektywne ukaranie podmiotu odpowiedzialnego w praktyce za naruszenie praw osoby wykonującej pracę zarobkową, przy czym kara pieniężna powinna pozostawać we właściwej proporcji do potencjału ekonomicznego tego podmiotu.”
Z uzasadnienia wynika ponadto, iż autorzy projektu jego regulacje w znacznej mierze oparli na rozwiązaniach prawnych przyjętych w przepisach ustawy z dnia 28 października o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (dalej u.o.p.z.).
Konfederacja pragnie jednoznacznie stwierdzić, iż nie podziela stanowiska autorów projektu co do słuszności i konieczności wprowadzania proponowanej lub podobnej regulacji w życie.
Konfederacja wyraża także zdecydowany sprzeciw, aby do realizacji założonych celów społecznych używać konstrukcji prawnych, które od początku wywoływały i wywołują nadal liczne kontrowersje i zastrzeżenia teoretyków prawa, a także zostały przez Trybunał Konstytucyjny w części uznane za niezgodne z ustawą zasadniczą.
W związku z powyższym, opinia Konfederacji została w głównej mierze oparta na poglądach TK zawartych w uzasadnieniu wyroku z 03 listopada 2004 r., sygn. akt K 18/03. Wyrok ten jest najlepszym i koniecznym punktem odniesienia, gdyż dotyczy on ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, której poszczególne rozwiązania są powielane przez przedłożony do konsultacji projekt ustawy.
W wyroku z 03 listopada 2004 r. TK uznał, iż część przepisów ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary jest niezgodna z Konstytucją.
Z powyższego względu rozważania TK mogą być w pewnym zakresie odniesione do przepisów ustawy o odpowiedzialności za czyny przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową. Z dokonanej przez nas analizy porównawczej u.o.p.z., przedłożonego do konsultacji projektu ustawy oraz wyroku TK z 3 listopada 2004 r. wynika, iż istnieje duże prawdopodobieństwo, że wyszczególnione w opinii przepisy projektu ustawy o odpowiedzialności za czyny przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową są niezgodne z Konstytucją.
Zagadnienia wstępne
Naszą zasadniczą wątpliwość budzi sama dopuszczalność objęcia Pracodawców (w rozumieniu projektu ustawy) odpowiedzialnością karną. Zgodnie z art. 2 projektem ustawy do pracodawców nie zalicza się bowiem osób fizycznych, lecz jedynie jednostki, które można nazywać podmiotami zbiorowymi. Jest bardzo kontrowersyjne, czy szeroko rozumiane podmioty zbiorowe (w tym korporacyjne) mogą ponosić odpowiedzialność karną. Niewątpliwie mamy tu bowiem do czynienia ze swego rodzaju odpowiedzialnością karną, którą można ewentualnie określić także jako cywilno-karną.
Przyjęty w projekcie ustawy model odpowiedzialności nie może być uznany za odpowiedzialność karną sensu stricto, gdyż jej podstawą materialną nie jest wyczerpanie przez podmiot odpowiedzialności swym czynem ustawowych znamion przestępstwa lub wykroczenia. Nie ma więc ona charakteru pierwotnego i samoistnego, lecz charakter wtórny i pochodny. Jej materialną podstawą jest prawomocne skazanie (lub inne orzeczenie, o którym mowa w art. 4 projektu ustawy) osoby fizycznej wymienionej w art. 3 projektu ustawy za przestępstwo lub wykroczenie wymienione w art. 7 projektu ustawy. Brak tu więc typowego dla prawa karnego wymogu naruszenia przez podmiot odpowiedzialności karnej tzw. normy sankcjonowanej. Prawnokarną normę sankcjonowaną typizującą określone przestępstwo narusza tu nie podmiot zbiorowy, lecz osoba fizyczna, o której mowa w art. 3 projektu ustawy.
Uważamy, że można bronić tezy, że wprowadzona przez projekt ustawy swoista odpowiedzialność „zbiorowa” pracodawców za winę w nadzorze lub wyborze jest niedopuszczalna. Wskazuje na to pośrednio uzasadnienie wyroku TK z 3 listopada 2003 r., z którego wynika jednakże, że TK uznał, że powyższa kwestia budzi „zasadnicze wątpliwości”. Trybunał Konstytucyjny nie mógł się niestety do niej odnieść, gdyż odpowiednie przepisy nie zostały we właściwy formalnie sposób zakwestionowane przez PKPP Lewiatan. Kwestia ta jest bardzo trudna i wymagałaby odrębnej, szczegółowej analizy. Uznanie w kontekście podstawowych założeń tradycyjnego prawa karnego, że nie tylko osoba fizyczna jest zdolna do poniesienia odpowiedzialności jest sporne i wywołało szeroką dyskusję w doktrynie prawa karnego (por. wyrok TK z 3 listopada 2004 r.; B. Namysłowska-Gabrysiak, Odpowiedzialność karna osób prawnych, Warszawa 2003; J. Garus-Ryba, Osoba prawna jako podmiot przestępstwa – modele odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych, „Prokuratura i Prawo”, z. 2/2003, s. 42-60; A. Światłowski, Zmarnowana szansa, „Rzeczpospolita” z 1 grudnia 2003 r.). Sądzimy, że w grę mogłaby wchodzić niezgodność art. 5 ustawy z art. 42 Konstytucji.
Podkreślamy, że powyższa kwestia jest jednak wysoce kontrowersyjna. Trybunał Konstytucyjny w swych wcześniejszych wyrokach wskazywał, że zakres stosowania art. 42 Konstytucji obejmuje nie tylko odpowiedzialność karną w ścisłym tego słowa znaczeniu, a więc odpowiedzialność za przestępstwa, ale również inne formy odpowiedzialności prawnej związane z wymierzaniem kar wobec jednostki (por. wyrok TK z 8 lipca 2003 r., sygn. P 10/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 62; wyrok TK z 26 listopada 2003 r., sygn. SK 22/02, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 97).
Sądzimy natomiast, że niezależnie od powyższego, podstawowym zarzutem wobec projektu ustawy jest niespełnienie przez nią konstytucyjnych standardów odnoszonych do prawa karnego z punktu widzenia zasady dostatecznej określoności prawa represyjnego, którą poza art. 42 Konstytucji można wywodzić z zasady ochrony zaufania do państwa i stanowionego w tym państwie prawa (art. 2 Konstytucji), a także z punktu widzenia pozostałych gwarancji konstytucyjnych ustanowionych w art. 42 Konstytucji. Uważamy, że kryteria odpowiedzialności określone projektem ustawy są na tyle nieprecyzyjne, iż są w poniższym zakresie niekonstytucyjne.
W załączniku: uwagi szczegółowe
Stąd dalej w uzasadnieniu padają twierdzenia, że „przy opracowaniu projektu oparto się na założeniu, że wprowadzenie odpowiedzialności o charakterze karnym w postaci dolegliwości finansowej w odpowiedniej wysokości powinno zapewnić efektywne ukaranie podmiotu odpowiedzialnego w praktyce za naruszenie praw osoby wykonującej pracę zarobkową, przy czym kara pieniężna powinna pozostawać we właściwej proporcji do potencjału ekonomicznego tego podmiotu.”
Z uzasadnienia wynika ponadto, iż autorzy projektu jego regulacje w znacznej mierze oparli na rozwiązaniach prawnych przyjętych w przepisach ustawy z dnia 28 października o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (dalej u.o.p.z.).
Konfederacja pragnie jednoznacznie stwierdzić, iż nie podziela stanowiska autorów projektu co do słuszności i konieczności wprowadzania proponowanej lub podobnej regulacji w życie.
Konfederacja wyraża także zdecydowany sprzeciw, aby do realizacji założonych celów społecznych używać konstrukcji prawnych, które od początku wywoływały i wywołują nadal liczne kontrowersje i zastrzeżenia teoretyków prawa, a także zostały przez Trybunał Konstytucyjny w części uznane za niezgodne z ustawą zasadniczą.
W związku z powyższym, opinia Konfederacji została w głównej mierze oparta na poglądach TK zawartych w uzasadnieniu wyroku z 03 listopada 2004 r., sygn. akt K 18/03. Wyrok ten jest najlepszym i koniecznym punktem odniesienia, gdyż dotyczy on ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, której poszczególne rozwiązania są powielane przez przedłożony do konsultacji projekt ustawy.
W wyroku z 03 listopada 2004 r. TK uznał, iż część przepisów ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary jest niezgodna z Konstytucją.
Z powyższego względu rozważania TK mogą być w pewnym zakresie odniesione do przepisów ustawy o odpowiedzialności za czyny przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową. Z dokonanej przez nas analizy porównawczej u.o.p.z., przedłożonego do konsultacji projektu ustawy oraz wyroku TK z 3 listopada 2004 r. wynika, iż istnieje duże prawdopodobieństwo, że wyszczególnione w opinii przepisy projektu ustawy o odpowiedzialności za czyny przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową są niezgodne z Konstytucją.
Zagadnienia wstępne
Naszą zasadniczą wątpliwość budzi sama dopuszczalność objęcia Pracodawców (w rozumieniu projektu ustawy) odpowiedzialnością karną. Zgodnie z art. 2 projektem ustawy do pracodawców nie zalicza się bowiem osób fizycznych, lecz jedynie jednostki, które można nazywać podmiotami zbiorowymi. Jest bardzo kontrowersyjne, czy szeroko rozumiane podmioty zbiorowe (w tym korporacyjne) mogą ponosić odpowiedzialność karną. Niewątpliwie mamy tu bowiem do czynienia ze swego rodzaju odpowiedzialnością karną, którą można ewentualnie określić także jako cywilno-karną.
Przyjęty w projekcie ustawy model odpowiedzialności nie może być uznany za odpowiedzialność karną sensu stricto, gdyż jej podstawą materialną nie jest wyczerpanie przez podmiot odpowiedzialności swym czynem ustawowych znamion przestępstwa lub wykroczenia. Nie ma więc ona charakteru pierwotnego i samoistnego, lecz charakter wtórny i pochodny. Jej materialną podstawą jest prawomocne skazanie (lub inne orzeczenie, o którym mowa w art. 4 projektu ustawy) osoby fizycznej wymienionej w art. 3 projektu ustawy za przestępstwo lub wykroczenie wymienione w art. 7 projektu ustawy. Brak tu więc typowego dla prawa karnego wymogu naruszenia przez podmiot odpowiedzialności karnej tzw. normy sankcjonowanej. Prawnokarną normę sankcjonowaną typizującą określone przestępstwo narusza tu nie podmiot zbiorowy, lecz osoba fizyczna, o której mowa w art. 3 projektu ustawy.
Uważamy, że można bronić tezy, że wprowadzona przez projekt ustawy swoista odpowiedzialność „zbiorowa” pracodawców za winę w nadzorze lub wyborze jest niedopuszczalna. Wskazuje na to pośrednio uzasadnienie wyroku TK z 3 listopada 2003 r., z którego wynika jednakże, że TK uznał, że powyższa kwestia budzi „zasadnicze wątpliwości”. Trybunał Konstytucyjny nie mógł się niestety do niej odnieść, gdyż odpowiednie przepisy nie zostały we właściwy formalnie sposób zakwestionowane przez PKPP Lewiatan. Kwestia ta jest bardzo trudna i wymagałaby odrębnej, szczegółowej analizy. Uznanie w kontekście podstawowych założeń tradycyjnego prawa karnego, że nie tylko osoba fizyczna jest zdolna do poniesienia odpowiedzialności jest sporne i wywołało szeroką dyskusję w doktrynie prawa karnego (por. wyrok TK z 3 listopada 2004 r.; B. Namysłowska-Gabrysiak, Odpowiedzialność karna osób prawnych, Warszawa 2003; J. Garus-Ryba, Osoba prawna jako podmiot przestępstwa – modele odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych, „Prokuratura i Prawo”, z. 2/2003, s. 42-60; A. Światłowski, Zmarnowana szansa, „Rzeczpospolita” z 1 grudnia 2003 r.). Sądzimy, że w grę mogłaby wchodzić niezgodność art. 5 ustawy z art. 42 Konstytucji.
Podkreślamy, że powyższa kwestia jest jednak wysoce kontrowersyjna. Trybunał Konstytucyjny w swych wcześniejszych wyrokach wskazywał, że zakres stosowania art. 42 Konstytucji obejmuje nie tylko odpowiedzialność karną w ścisłym tego słowa znaczeniu, a więc odpowiedzialność za przestępstwa, ale również inne formy odpowiedzialności prawnej związane z wymierzaniem kar wobec jednostki (por. wyrok TK z 8 lipca 2003 r., sygn. P 10/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 62; wyrok TK z 26 listopada 2003 r., sygn. SK 22/02, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 97).
Sądzimy natomiast, że niezależnie od powyższego, podstawowym zarzutem wobec projektu ustawy jest niespełnienie przez nią konstytucyjnych standardów odnoszonych do prawa karnego z punktu widzenia zasady dostatecznej określoności prawa represyjnego, którą poza art. 42 Konstytucji można wywodzić z zasady ochrony zaufania do państwa i stanowionego w tym państwie prawa (art. 2 Konstytucji), a także z punktu widzenia pozostałych gwarancji konstytucyjnych ustanowionych w art. 42 Konstytucji. Uważamy, że kryteria odpowiedzialności określone projektem ustawy są na tyle nieprecyzyjne, iż są w poniższym zakresie niekonstytucyjne.
W załączniku: uwagi szczegółowe
