Flexicurity – skuteczna odpowiedź na problem bezrobocia

2007-12-17

Flexicurity to koncepcja modelu łączącego elastyczność rynku pracy oraz bezpieczeństwo pracowników i przedsiębiorstw, sprzyjająca konkurencyjności, zatrudnieniu i zadowoleniu z pracy. Budzi ona ostatnio żywe zainteresowanie rządów i partnerów społecznych z państw członkowskich UE.

Vladimir Špidla – Komisarz UE ds. zatrudnienia, spraw społecznych i równości szans – po zaaprobowaniu przez Radę UE ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Spraw Konsumenckich – Komunikatu ws. flexicurity zachęca do realizacji jej zasad w prawodawstwach krajowych państw członkowskich (po zaaprobowaniu jej podstaw przez Radę Europejską 14 grudnia 2007 r.). Według Komisarza flexicurity jest najlepszym sposobem zapewnienia obywatelom Europy wysokiego bezpieczeństwa zatrudnienia, tak by na każdym etapie życia zawodowego mieli oni zarówno możliwość znalezienia dobrej pracy, jak i nadzieję na korzystny rozwój kariery w szybko zmieniających się realiach ekonomicznych.

Początki koncepcji flexicurity sięgają lat 50, ale samo sformułowanie pojawiło się i uzyskało szerokie uznanie dopiero w połowie lat 90. Nie było to przypadkiem, gdyż odzwierciedlało ono ambicje stworzenia efektywnej i konkurencyjnej gospodarki, która jednocześnie zapewnia wysoki poziom zatrudnienia, zabezpieczenia społecznego i inkluzji. Zostały one wyrażone w białej księdze J. Delorsa poświęconej wzrostowi gospodarczemu, konkurencji i zatrudnieniu z 1993 r., a także w Europejskiej Strategii Zatrudnienia.

Choć termin flexicurity obecny jest w dyskusjach od wielu lat, to jego definicja nie jest jednoznaczna i różni się w poszczególnych krajach. Na rynku pracy termin ten funkcjonuje jako „złoty trójkąt”, którego wierzchołkami są: elastyczne przepisy dotyczące zatrudnienia (prowadzące do wysokiej elastyczności liczbowej), rozbudowany system wsparcia (zapewniający bezpieczeństwo socjalne) oraz powszechne działania aktywizacyjne i edukacyjne (motywujące bezrobotnych do poszukiwania pracy oraz pozwalające im uzyskać kwalifikacje niezbędne do ponownego wejścia na rynek pracy).

Flexicurity jest zatem koncepcją poszukiwania równowagi między elastycznością rynku pracy, zwiększającą konkurencyjność przedsiębiorstw i całej gospodarki a bezpieczeństwem socjalnym osób zatrudnionych (ale także bezrobotnych). Niezależnie jednak od rozumienia pojęcia flexicurity zawsze istnieją dwa warunki definicyjne. Po pierwsze, elastyczność i bezpieczeństwo powinny być osiągnięte za pomocą zamierzonych i skoordynowanych wysiłków, a nie za pomocą jednej inicjatywy czy przypadku. Po drugie, elastyczne bezpieczeństwo dotyczy również upośledzonych grup na rynku pracy i nie powinno się koncentrować wyłącznie na tych, którzy już na nim są.

Koncepcja flexicurity nie jest jedynie formułą teoretyczną, lecz opiera się na doświadczeniach duńskich. Rozpoczęta w 1993 roku intensywna reorganizacja duńskiego rynku pracy, przy jednoczesnym rozluźnianiu ograniczeń gospodarki, pozwoliła wykreować elastyczny i zarazem stabilny rynek pracy, oferujący wysokie zarobki oraz wysokie zasiłki dla bezrobotnych. Choć nikt nie otrzymuje gwarancji zatrudnienia, ryzyko utraty pracy jest rekompensowane przez świadczenia socjalne i duże szanse na znalezienie nowej pracy.

Duńska koncepcja flexicurity zawiera „unikalną kombinację” trzech elementów: bardzo elastycznego rynku pracy, aktywnej polityki rynku pracy i hojnego systemu socjalnego. Rynek pracy w Danii charakteryzuje głównie zewnętrzna elastyczność ilościowa, co oznacza, że zatrudniający mogą bardzo łatwo zwalniać i zatrudniać pracowników. Wysoki poziom elastyczności tamtejszego rynku pracy można wyjaśniać ograniczoną interwencją państwa i tym, że cały system zarządzany jest przez partnerów społecznych, a więc organizacje przedsiębiorców i związki zawodowe. W Danii prawie nie ma ustawodawstwa pracy, a układy zbiorowe są zawierane w sposób zdecentralizowany.

Wprawdzie model duński jest trudny do adaptowania poza oryginalnym kontekstem lokalnym, to flexicurity przynosi zaskakująco pozytywne efekty, np. w obszarze zwalczania bezrobocia. Właśnie dlatego koncepcją zainteresowała się Komisja Europejska, która w czerwcu 2007 r. opublikowała Komunikat na temat flexicurity.

Komunikat Komisji Europejskiej, sformułowany na podstawie szerokich konsultacji z głównymi zainteresowanymi stronami, określa główne obszary polityki flexicurity (elementy modelu) i zawiera propozycję ośmiu wspólnych zasad, na których model ma się opierać. Zasady te to punkty odniesienia, wymagające uzgodnienia przez państwa członkowskie. Są to:
1. usprawnienie wdrażania strategii UE na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia oraz wzmocnienie europejskiego modelu socjalnego,
2. zrównoważenie praw i obowiązków,
3. przystosowanie modelu flexicurity do rozmaitych okoliczności, potrzeb i wyzwań w poszczególnych państwach członkowskich,
4. zmniejszenie dysproporcji pomiędzy osobami bez stabilnego zatrudnienia, pracującymi w ramach niestandardowych, czasem niestabilnych umów, a zatrudnionymi na stałych, pełnych etatach,
5. rozwój flexicurity w wymiarze zarówno wewnętrznym (ułatwianie pracownikom awansu zawodowego), jak i zewnętrznym (pomoc w zmianie pracy),
6. wspieranie równości płci i promowanie równych szans dla wszystkich,
7. tworzenie zrównoważonych rozwiązań politycznych w celu budowania klimatu zaufania pomiędzy partnerami społecznymi, organami publicznymi i innymi zaangażowanymi podmiotami,
8. zapewnienie sprawiedliwego podziału kosztów i korzyści wynikających z polityki flexicurity oraz przyczynienie się do finansowej trwałości polityki budżetowej.

Komisja przedstawiła również zestaw typowych „ścieżek” mających pomóc państwom członkowskim w opracowaniu ich własnych krajowych strategii flexicurity oraz w korzystaniu nawzajem ze swoich doświadczeń i praktycznych wzorców. Zgodnie ze strategią UE na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia wspólne zasady flexicurity mają w założeniu zapewnić większej liczbie Europejczyków możliwość odniesienia maksymalnych korzyści w warunkach dzisiejszej szybko zmieniającej się globalnej gospodarki.