A de facto, obniżony VAT zostanie skonsumowany przez jeszcze wyższą marżę zysku sprzedawców mieszkań i wybranych usług - podobnie jak przed laty „duża” ulga podatkowa faktycznie przenoszona była do ceny sprzedaży.

Akceptacja proponowanego rozwiązania winna być poprzedzona odpowiedzią na poniższe pytania:
1. Czy polityka podatkowa ma zastąpić politykę mieszkaniową?
2. Czy wyrazem polityki społecznej rządu ma być wspieranie gospodarstw majętniejszych, przy równoczesnej dyskryminacji rodzin słabszych ekonomicznie
3. Czy wyłączenie ok. 50 % mieszkań i ponad 80 % usług remontowo-budowlanych z możliwości korzystania z preferencyjnej stawki VAT jest zamiarem świadomym?

Projektowane rozwiązania przewidują bowiem, iż obniżona stawka VAT będzie miała zastosowanie wyłącznie do nabywania gotowych mieszkań i usług o wysokim wkładzie robocizny np. sztukateria, podłogi zdobione, rzeźbione balustrady, itp. Mimo wątpliwych pożytków zaproponowanych rozwiązań znajdą one (zgodnie z regułą iż rozwiązaniach wadliwe przynoszą niektórym korzyści) na pewno swoich obrońców także w części podmiotów działających na rynku budowlano-mieszkaniowym.

Dlatego też główną przesłanką oceny rozwiązań powinna być odpowiedź jak służyć one będą społeczeństwu a nie podmiotom gospodarczym.

1. Dlaczego stawka podatku VAT w budownictwie mieszkaniowym ma być niższa niż stawka powszechna?

1.1 Omawiając sytuację w budownictwie mieszkaniowym, nie można pominąć realizacji nowych obiektów i remontów budowanych tak zwanym systemem gospodarczym. Przede wszystkim z powodów ekonomicznych udział takich przedsięwzięć jeszcze przez wiele lat będzie znaczący. W ostatnich latach budownictwo indywidualne (czyli realizowane przez osoby fizyczne) stanowiło 50%-60% budownictwa mieszkaniowego ogółem .
Także analiza konsumpcji (wydatków) gospodarstw domowych potwierdza wysoki udział realizacji indywidualnych (całościowych lub częściowych). Z dostępnych badań wynika, iż przyjmując łączne wydatki na zakup mieszkań gotowych, usług remontowo-budowlanych i materiałów budowlanych za „100” iż ich struktura jest następująca:
- wydatki na mieszkania gotowe stanowią ok. 35 %
- wydatki na usługi remontowo budowlane ok. 34 %
- wydatki na materiały budowlane ok. 29 %

W Polsce znaczący udział realizacji mieszkaniowych systemem gospodarczym jest konsekwencją konieczności stosowania rozwiązań umożliwiających obniżenie wydatków i dopasowanie ich do problemów płynnościowych gospodarstw domowych. Wielkość realizacji systemem gospodarczym (całości obiektu lub jego części) wynika z możliwości ekonomicznych społeczeństwa.

1.2 Najbardziej syntetycznym zobrazowaniem możliwości ekonomicznych społeczeństwa w zaspakajaniu potrzeb mieszkaniowych jest relacja średniego wynagrodzenia (miesięcznego) do ceny 1 m. kw. powierzchni nowego mieszkania. Wskaźnik ten kształtuje się w Polsce, w przedziale 0,6 - 0,8m. kw. powierzchni mieszkania za średnie wynagrodzenie. W większości krajów UE wskaźnik ten kształtuje się pomiędzy 1,8m. kw. a 2,4m. kw.
Oznacza to, że mieszkania w Polsce w stosunku do możliwości ekonomicznych obywateli są relatywnie trzykrotnie droższe niż w UE. Niezadowalający poziom tej relacji jest efektem niskich wynagrodzeń. Drugą grupą czynników są relatywnie wysokie koszty niektórych składowych budownictwa i trwale zaniżona podaż umożliwiająca uzyskiwanie wysokiej marży i niedostatecznie motywująca do obniżania kosztów.

W uproszczeniu koszty budownictwa i tendencje ich zmian przedstawiają się następująco::
a) tereny – dynamiczny wzrost cen spowodowany brakiem podaży gruntów budowlanych
b) przygotowanie i projektowanie inwestycji – bez znaczących zmian cenowych
c) materiały budowlane - stal i cement, część materiałów izolacyjnych znaczny wzrost, pozostałe materiały zmiany cen pomijalne
d) budowa – wzrost kosztów, głównie z tytułu znacznie szybszego (niż w całej gospodarce ) wzrostu wynagrodzeń. Dotyczy to między innym instalatorów, cieśli, glazurników, itp.). Wzrost funduszu wynagrodzeń jest też konsekwencją powolnego, ale już widocznego procesu zmniejszania się liczby pracowników zatrudnianych „na czarno”
e) koszty budowy infrastruktury technicznej – wzrost z tytułu wynagrodzeń, a także częste wykorzystywanie pozycji monopolistycznej przez dostawców „mediów”
f) energia (prąd, gaz, paliwa) - wzrost

Niezależnie, jednak od zmian w kosztach, jakie zachodzą w ostatnich dwóch latach trzeba zauważyć, iż przytoczona na wstępie negatywna relacja dochodów do kosztów występuje w Polsce od lat. Jest ona efektem niskiej efektywności budownictwa, kosztów oraz niedostosowanego systemu prawnego w obszarze inwestycji budowlanych. Wzrost kosztów to także brak efektu skali (optymalizacji kosztów placu budowy) i brak wieloletnich planów inwestycyjnych jako podstawy budowy infrastruktury technicznej. Jak na razie, nie widzimy przesłanek do znaczącej poprawy omawianej relacji.

1.3 Kolejnym czynnikiem obrazującym możliwości ekonomiczne społeczeństwa jest zdolność do utrzymywania stanu technicznego istniejących zasobów mieszkaniowych. Wyraża się ona w niedostatecznej liczbie prac remontowych i modernizacyjnych, a w efekcie w rosnącej liczbie obiektów zdekapitalizowanych technicznie. Wynika to ze zbyt małych gromadzonych środków, jako skutek zaniżonych i nieopłaconych czynszów.

1.4 W sytuacji znaczącego rozwarcia pomiędzy dochodami a cenami oczywiste stają się wszelkie próby zmniejszenia wydatków, m.in:
a) Uproszczenia konstrukcyjne i technologiczne
b) Podmiany materiałowe
c) Zatrudnianie ludzi o niedostatecznych kwalifikacjach
d) Rezygnacja z prac remontowych
e) „ucieczka” przed zobowiązaniami skarbowymi , ZUS , itp.

1.5 Charakterystycznym elementem polskiego budownictwa jest szara strefa, której wielkość przekroczyła 30% obrotów w budownictwie. Ma ona wieloraki charakter. Oprócz oszukiwania fiskusa, na porządku dziennym jest stosowanie niepełnowartościowych zamienników materiałowych, lekceważenie wymogów technologicznych oraz zatrudnianie osób o niedostatecznych kwalifikacjach.

1.6 Reasumując przy zrozumiałej, bardzo silnej motywacji do poprawy sytuacji mieszkaniowej, każdy (w tym regulacyjny) wzrost kosztów powoduje poszukiwanie sposobów uniknięcia ich płacenia. Skutki, jakie obserwowaliśmy po 1 maja 2004 r. do momentu uchwalenia ustawy o „zwrocie” wzrostu stawki VAT na materiały budowlane, były takich zachowań przykładem.

2. Ocena proponowanych rozwiązań
Propozycje i ich uzasadnienie należy rozpatrywać na tle powyższych uwarunkowań

2.1 Propozycja zakłada objęcie stawką obniżoną VAT:
- mieszkań o pow. mieszkalnej do 120m. kw.
- domów jednorodzinnych o pow. mieszkalnej do 200m. kw.
- usług remontowych, o ile wartość materiałów użytych do realizacji danej usługi nie
przekroczy 50% łącznej wartości usługi.
- nieprzedłużanie funkcjonowania ustawy o „zwrocie”

Tak sformułowane ograniczenia w stosowaniu obniżonej stawki VAT:
- mają jedynie fiskalny cel
- nie znajdują żadnego uzasadnienia w przepisach UE dotyczących podatku
VAT
- wywołują podstawowe wątpliwości natury konstytucyjnej.

Niezrozumiałe są przyczyny wprowadzania ograniczeń, nie wymaganych przez prawo europejskie. Ograniczenie powierzchni, poza nieracjonalnością stosowania powierzchni mieszkalnej nie wynika z przepisów dyrektywy, a równocześnie jak każde ograniczenie wywoła próby jego obchodzenia i podniesie koszty kontroli.
Uzależnienie prawa do preferencyjnej stawki VAT w pracach remontowych od udziału materiałów budowlanych o koszcie mniejszym lub równym robociźnie związanej z daną usługą tez nie wynika z prawa europejskiego, a równocześnie jest przejawem nieznajomości struktury kosztów remontów. Przywołanie zaś przez Ministra Finansów w uzasadnieniu załącznika „K” (Dyrektywy) jest całkowicie bezzasadne i świadczy o nieznajomości prawa europejskiego

2.2 Ogólnym uzasadnieniem wprowadzenia ograniczeń jest twierdzenie Ministra Finansów , iż gdyby można było nie wprowadzać ograniczeń (w związku z treścią załącznika H), to uzyskanie derogacji w Kopenhadze ( zawartej w traktacie akcesyjnym) byłoby bezprzedmiotowe.
Rzeczywiście derogacja była bezprzedmiotowa, bowiem zakres preferencji, jaki rząd polski uzyskał dla budownictwa mieszkaniowego w Kopenhadze możliwy był do uregulowania samodzielnego w oparciu o wspomniany załącznik . Cytowane zaś (w przypisie 8) twierdzenia Ministra Finansów, iż na gruncie VI Dyrektywy, preferencyjną stawkę VAT można stosować jedynie do wybranego budownictwa społecznego nie znajduje uzasadnienia na gruncie prawa europejskiego, a także w opinii wyrażonej przez Komisarza UE Pana Kowacsa na spotkaniu z polskim Ministrem Finansów.

Proponowane rozwiązania nie dotyczą budownictwa systemem gospodarczym, co w świetle jego skali oznacza obciążenie większości (budowa i remonty) przedsięwzięć mieszkaniowych stawką VAT w wysokości 22%. W tej sytuacji twierdzenie Ministerstwa Finansów, iż nie jest celowe przedłużenie funkcjonowania ustawy o „zwrocie VAT” nie znajduje uzasadnienia.


2.3 Cel fiskalny, który stał się istotnym elementem ukształtowania zaproponowanych rozwiązań, czyli zwiększenie dochodów budżetu, został przyjęty w oderwaniu od analizy sytuacji społeczno-gospodarczej i wbrew oczekiwaniom MF. Przewidujemy, że nie będzie to linowy wzrost przychodów.
Wzrost obciążeń podatkowych spowoduje znaczny wzrost szarej strefy - co w efekcie oznacza nie tylko brak wpływów wynikających z stawki 22%, ale także jako że będą to obroty nieewidencjonowane brak wpływów wynikających ze stawki 7 %, a także pogorszenie wyniku ekonomicznego rzetelnych przedsiębiorców .
Wzrost szarej strefy oznacza także inne negatywne skutki (omówione w punkcie 1.6), którym państwo prawa winno się z cała mocą przeciwstawiać, a nie je generować. Wreszcie proponowane ograniczenia podniosą koszty obsługi i kontroli podatku VAT.


2.4 Bardzo poważną kwestią jest problem równości konstytucyjnej podmiotów znajdujących się
w podobnej sytuacji ekonomicznej i społecznej. Jakie jest bowiem racjonalne wytłumaczenie dla odmiennego – z podatkowego punktu widzenia – traktowania budownictwa mieszkaniowego realizowanego przez podmioty gospodarcze i realizowanego w systemie gospodarczym? Jakie jest uzasadnienie prawne i moralne wyższego opodatkowania budownictwa realizowanego „gospodarczo”? Czy fakt, że ktoś nie może pozwolić sobie na zakup w firmie ma skutkować wyższym opodatkowaniem mieszkań realizowanych w systemie gospodarczym. Założenie zróżnicowania zasad opodatkowania przedstawione w propozycji pozbawione jest jakiegokolwiek racjonalnego uzasadnienia, budzi również elementarne wątpliwości natury konstytucyjnej.

3. Zamiast podsumowania

Biorąc powyższe pod uwagę, należy postawić sobie podstawowe pytanie – Czy uwzględniając elementarne priorytety działania rządu (solidarne państwo, 3 mln mieszkań) należy szukać dodatkowych, w znacznym stopniu zresztą pozornych wpływów budżetowych, właśnie w zakresie budownictwa mieszkaniowego?