Kodeks pracy - świadczenia związane z ciążą, porodem i opieką nad dziećmi
2007-08-23
Opinia Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan do senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(druk nr 1889).
Doświadczenia z lat 1999 – 2006 wskazują, że przepisy regulujące wymiar urlopów macierzyńskich ulegały w tym czasie istotnym modyfikacjom. Ostatnich zmian dokonano na mocy noweli Kodeksu pracy, przyjętej przez Sejm w dniu 18 października ubiegłego roku. Wymiar urlopu macierzyńskiego podniesiony został wówczas o 2 tygodnie (z 16 do 18 tygodni przy pierwszym dziecku, z 18 do 20 tygodni przy drugim dziecku oraz z 26 do 28 tygodni w razie urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie). Zwiększono także o 2 tygodnie wymiar urlopu przysługującego na warunkach urlopu macierzyńskiego.
Brak analizy obrazującej wpływ wprowadzonych w 2006 r. rozwiązań na dzietność kobiet, uniemożliwia tak naprawdę ocenę szans na realizację celów przewidzianych w przedłożonym do zaopiniowania projekcie. Dlatego też negatywnie należy odnieść się do propozycji podniesienia wymiaru urlopów macierzyńskich o kolejne 2 tygodnie.
Z niepokojem należy też przyjąć fakt, iż uzasadnienie projektu nie zawiera rzetelnej oceny skutków wprowadzenia proponowanych zmian na rynek pracy i finanse publiczne.
Problem ten jest o tyle istotny, że o sytuacji kobiet na rynku pracy decydują w znaczącym stopniu postawy pracodawców, które kształtowane są także przez pryzmat rodzicielskiej i opiekuńczej roli kobiety. Wpływ mają na to trudności organizacyjne powstające w związku z dłuższą absencją pracownika. Trzeba mieć zatem świadomość, że zbytnie wydłużanie urlopów macierzyńskich jest tylko z pozoru rozwiązaniem korzystnym i atrakcyjnym dla kobiet, kiedy faktycznym jego rezultatem może być dalsze pogorszenie ich sytuacji na rynku pracy. Przy ocenie skutków podwyższenia wymiaru urlopu macierzyńskiego warto jest więc uwzględnić wskaźnik zatrudnienia wśród polskich kobiet, który w latach 1994 – 2006 spadł z poziomu 44 proc. do niespełna 40 proc. (BAS 2007). Oznacza to, że pod względem aktywności zawodowej kobiet jesteśmy na jednym z ostatnich miejsc w Unii Europejskiej.
Badania przeprowadzone przez Eurostat wskazują ponadto, że kraje z niższym wskaźnikiem zatrudnienia notują niższy wskaźnik dzietności (The Social Situation in the European Union, 2005). Potwierdzać to zdają się statystyki z państw takich jak: Holandia, Irlandia, czy Niemcy, gdzie wymiar urlopów macierzyńskich nie przekracza 14 tygodni, wskaźniki zatrudnienia kobiet wynoszą od 45 do 53 proc., a wskaźniki dzietności są wciąż wyższe niż w Polsce (BAS 2007).
Nie zapominajmy też, że Polska spełnia, a nawet przekracza, standardy przewidziane w Konwencji MOP nr 102, która zakłada, że świadczenia związane z ciążą, porodem i opieką nad dziećmi, nie mogą wynosić mniej niż 45 proc. zarobku osoby uprawnionej. Spełniamy też wszelkie wymogi Dyrektywy Rady 92/85/EWG z 19 października 1992 r., która przewiduje, że państwa członkowskie podejmą niezbędne środki zapewniające kobietom uprawnienia do nieprzerwanego, trwającego co najmniej 14 tygodni urlopu, udzielonego przed porodem i/lub po porodzie.
Warto jest też przywołać opinie ekspertów i pracodawców, którzy sygnalizują istnienie ścisłej zależności pomiędzy długością korzystania z urlopów macierzyńskich, a obniżeniem szans zawodowych kobiet w przyszłości, wynikającą z deprecjacji ich umiejętności zawodowych. Dlatego wydaje się, że polityka prorodzinna państwa powinna koncentrować się na: promowaniu elastycznych form zatrudnienia i organizacji czasu pracy, rozbudowaniu systemu opieki nad dzieckiem dzięki rozwojowi sieci żłobków i przedszkoli, wprowadzeniu refundacji kosztów opieki przedszkolnej (np. ze środków Funduszu Pracy) oraz stworzeniu zachęt w postaci ulg podatkowych.
Opinię taką potwierdza sondaż CBOS, z którego wynika, że dla 54 proc. badanych ważniejsza od wydłużenia urlopu macierzyńskiego jest pomoc mieszkaniowa państwa (BS/38/2006). Zwraca się także uwagę na konieczność obniżenia wciąż wysokich obciążeń składkowo – podatkowych (ostatni raport Banku Światowego Doing Business 2007 podaje, że obciążenia na rzecz państwa przekraczają w Polsce połowę osiąganego wynagrodzenia).
Obawy budzi też finansowy aspekt proponowanych zmian. Podwyższenie wymiaru urlopów macierzyńskich wiąże się bowiem z wydłużeniem okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego, finansowanego w ramach środków na ubezpieczenia społeczne. W konsekwencji wzrost wydatków FUS z tytułu wydłużonego o 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego wyniesie w 2008 r. ok. 154 mln zł, zwiększając tym samym deficyt Funduszu. Zasygnalizować przy tym należy, że w uzasadnieniu projektu pominięto problem dodatkowych obciążeń budżetu państwa, które będą następstwem wydłużenia urlopów macierzyńskich. Nie uwzględniono bowiem, że wzrost wydatków na zasiłki macierzyńskie pociągnie za sobą wzrost wydatków z budżetu państwa na pokrycie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w dodatkowej wysokości ok. 46 mln. zł. (szacowane koszty na 2008 r. – dane ZUS).
Rozważając ewentualność wydłużenia urlopów macierzyńskich należy mieć też na względzie Rekomendacje Rady Europejskiej w sprawie opieki nad dzieckiem z 1992 r. (92/241/EEC of 31 March 1992) oraz ustalenia przyjęte na szczycie w Barcelonie w 2002 r. Promowane w nich rozwiązania ukierunkowane są raczej na zachęcenie do rozwoju instytucjonalnych form opieki nad dziećmi oraz uelastycznienia możliwości korzystania z urlopów macierzyńskich. W Unii Europejskiej problem opieki nad dziećmi analizowany jest więc głównie na płaszczyźnie zwiększenia zdolności do zatrudnienia i szans na rynku pracy osób obarczonych opieką nad dziećmi.
Biorąc powyższe pod uwagę propozycja wydłużenia o 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego warta jest rozważenia, ale tylko przy założeniu, że wydłużenie będzie miało charakter fakultatywny, natomiast zasiłek macierzyński ulegnie zmniejszeniu po przekroczeniu określonego wymiaru urlopu. Analogiczne mechanizmy funkcjonują już w Szwecji, Norwegii oraz Islandii i warte są dalszego ich upowszechniania.
W odniesieniu do propozycji wprowadzenia instytucji urlopu ojcowskiego, należy podkreślić, że jest to rozwiązanie nowe, które nie było dotychczas dyskutowane na forum publicznym. Komisja Europejska dopiero niedawno zainicjowała debatę nad uregulowaniem kwestii urlopu ojcowskiego - niezależnego od urlopu macierzyńskiego - na poziomie wspólnotowym. Stąd też właściwym wydaje się wcześniejsze przekonsultowanie zawartej w projekcie propozycji z partnerami społecznymi w ramach Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych. Podjęcie dyskusji w przedmiocie możliwości wprowadzenia dodatkowego urlopu ojcowskiego pozwoli też na wyjaśnienie wątpliwości powstających na tle analizy brzmienia art. 1 pkt. 1 lit. b) projektu. Powołany przepis nie precyzuje bowiem w jakim terminie pracownik może wykorzystać urlop ojcowski, przy czym prawo do przedmiotowego urlopu nie zostało ograniczone wiekiem dziecka. W związku z powyższym powstaje wątpliwość, czy urlop powinien zostać wykorzystany bezpośrednio po urodzeniu dziecka, czy też może być wykorzystany w dowolnym dla ojca terminie oraz czy musi zostać wykorzystany jednorazowo, czy też może być dzielony.
Warto zaznaczyć, że instytucja niezależnego urlopu ojcowskiego cieszy się wśród państw członkowskich umiarkowanym poparciem. Występuje ona tylko w nielicznych krajach Unii Europejskiej, gdzie stanowi uzupełnienie rozbudowanych rozwiązań w zakresie wsparcia pracujących rodziców (np. Szwecja). Dlatego ważniejszą do rozważenia wydaje się obecnie kwestia związana z ewentualnym wydłużeniem okresu umożliwiającego wykorzystanie przez ojca dziecka części urlopu macierzyńskiego przysługującego matce.
Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan
Warszawa, 23 sierpnia 2007 r.
