Ocena zmian dokonanych w 2002 r. w ordynacji podatkowej,: konsekwencje dla rozwoju przedsiębiorczości i tworzenia nowych miejsc pracy

2002-12-13

Ocena zmian dokonanych w 2002 r. w ordynacji podatkowej,: konsekwencje dla rozwoju przedsiębiorczości i tworzenia nowych miejsc pracy

Przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa będącej
źródłem ogólnego prawa podatkowego, ze względu iż nie określają stawek
podatkowych oraz innych stałych elementów podatku nie mają bezpośredniego
wpływu na rozwój przedsiębiorczości i tworzenia nowych miejsc pracy.
Ordynacja podatkowa poprzez określanie zasad odpowiedzialności podatnika
(płatnika, inkasenta oraz innych osób) oraz regulacje dotyczące procedury
podatkowej ma jednak pośredni wpływ na ogólną sytuację ekonomiczną
podmiotu podatkowego. Przepisy ordynacji w dotychczasowym brzmieniu były
dla przedsiębiorców niezwykle uciążliwe. Powodują one, w powiązaniu z
niejasnymi, skomplikowanymi i często zmieniającymi się przepisami prawa
podatkowego materialnego szczególnego, iż klimat dla prowadzenia
działalności gospodarczej w Polsce jest wyjątkowo niekorzystny. Zmiany
dokonane w 2002 r. nie wiele zmieniły zmieniły w powyższym zakresie a w
znacznej mierze tę sytuację pogorszyły. Obok kilku korzystnych dla
przedsiębiorców zmian (ujednolicenie okresów przechowywania dokumentacji
podatkowej, uprzednia kontrola zeznania podatkowego, zwiększenie
obowiązków informacyjnych po stronie urzędów w relacjach z podatnikiem)
znalazło się w nowelizacjach też wiele takich, które w rażący sposób
pogarszają pozycję podatnika a nawet osób trzecich w postępowaniu
podatkowym.

Zasadnicze zmiany pogarszające sytuację podatnika - przedsiębiorcy
przedstawiono poniżej:

1. Dokonano zmiany art. 14, oraz dodano art. art. 14a, 14b i 14c w skutek
czego nastąpiło uszczegółowienie zasady, zgodnie z którą, zastosowanie
się podatnika do urzędowej interpretacji prawa nie może mu szkodzić, co
pozornie można by przyjąć jako korzystne rozwiązanie. Jednakże prawidłowe
zastosowanie się do interpretacji nie zwalnia z obowiązku zapłaty podatku
a jedynym skutkiem jest nie naliczanie odsetek za zwłokę, ustalanie
dodatkowego zobowiązania oraz nie wszczynanie postępowania w sprawach o
przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe oraz umorzenie już
wszczętych.

2. Zakładano, iż nowelizacja Ordynacji w 2002 r. ograniczy możliwości
interpretacji przepisów prawa przez urzędników skarbowych w sposób
prowadzący do zwiększania obowiązków lub ograniczania uprawnień
podatkowych, co postulowali przedsiębiorcy narażeni na arbitralne sądy
organów skarbowych. Wprowadzono jednak tzw. klauzulę obejścia prawa.
Organy podatkowe będą miały prawo oceniać skutki czynności prawnych
dokonanych przez podatników, badać zamiar stron czynności a także jej cel,
bez ograniczania się do treści czynności. Zmieniony przepis art. 24a § 1
daje organom podatkowym prawo pominięcia skutków czynności prawnych,
jeżeli z dokonania tych czynności nie można było oczekiwać innych korzyści
gospodarczych niż wynikających z obniżenia wysokości zobowiązania
podatkowego, zwiększenia straty lub podwyższenia wysokości nadpłaty lub
zwrotu podatku. Należy podkreślić, iż przepis ten jest bezpośrednio
wymierzony w podatnika. Dokonana zmiana umożliwia organom podatkowym
badanie zasadności podejmowanych przez podatników decyzji ekonomicznych.

3. Rozszerzono zasadę, iż zobowiązanie podatkowe przed terminem płatności
może być zabezpieczone również na majątku płatnika lub inkasenta a także
osób trzecich, jak wspólnicy spółek osobowych czy członkowie zarządu
spółek kapitałowych. Ustawodawca generalnie stopniowo poprzez kolejne
nowelizacje zrównuje w obowiązkach materialnych tzw. osoby trzecie
(zarządy spółek, wspólników itp) z obowiązkami podatnika (poniższe uwagi
m.in. dotyczące hipotek i zastawów dotyczą również osób trzecich)

4. Bardzo niekorzystne zmiany dla przedsiębiorców wprowadzają również nowe
przepisy dotyczące hipoteki. Art. 34 § 3 pkt 2 rozszerza przedmiot
hipoteki, którą mogą być objęte nieruchomości stanowiące współwłasność
łączną podatnika i jego małżonka. Z kolei art. 35 § 2 pkt 2 stwarza
podstawy prawne do stosowania hipoteki na podstawie tytułu wykonawczego,
jeżeli przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji zezwalają na
prowadzenie egzekucji bez potrzeby wydawania decyzji (najczęściej
stosowanym przypadkiem tytułu wykonawczego bez wydawania decyzji jest
deklaracja podatkowa podatnika, która w razie niezapłacenia staje się
tytułem egzekucyjnym).

5. Zdecydowanie negatywnie należy ocenić znaczne rozszerzenie tzw. zastawu
skarbowego w art. 41 § 1 Ordynacji. Dotychczas zastaw obejmował przedmioty
będące własnością podatnika i w zasadzie służące mu do prowadzenia
działalności gospodarczej. W Ustawie rozszerza się zakres zastawu na cały
majątek wspólny podatnika i małżonka nie tylko związany z prowadzeniem
działalności gospodarczej. Mają na uwadze możliwość stosowania
natychmiastowej wykonalności decyzji podatkowych to rozszerzanie zakresu
zabezpieczeń należności skarbu państwa jest działaniem wymierzonym w
podatnika - przedsiębiorcę i osoby trzecie, bez jakiegokolwiek względu na
zasadę równoważenia interesu i praw obu stron postępowania.

6. Sprzeciw budzi także ograniczenie przedawnienia zobowiązań podatkowych
w nowym art. 70 § 3 - 5. Niejasność uregulowań prawa podatkowego,
niepewność co do znaczenia przepisów granicząca z absurdem i związana z
tym niejednolita praktyka stosowania przepisów podatkowych przez
poszczególne urzędy skarbowe sprawiają, iż niejednokrotnie pewność co do
prawidłowości deklarowania podstaw opodatkowania i płacenia podatnik
uzyskuje w zasadzie dopiero gdy zobowiązania się przedawnią. Obecnie
próbuje się pozbawić go również i tej szansy. Utrudnia to znacznie
prowadzenie normalnej działalności gospodarczej i nie przyczynia się do
ożywienia gospodarki.

7. Niekorzystne dla podatnika - przedsiębiorcy należy uznać zmiany
przepisów dotyczących doręczania pism osobom prawnym. Zgodnie ze
zmienionym art. 151a pismo, którego nie można doręczyć z powodu tego, że
podany adres przez podatnika nie istnieje lub jest niezgodny z odpowiednim
rejestrem i nie można ustalić miejsca prowadzenia działalności, należy
złożyć do akt rejestrowych (to może dotyczyć np. takich sytuacji, w
których zgłoszenie do KRS nowego adresu nie zostało, ze względu na
przewlekłość procedur sądowych, wpisane albo gdy zgłoszenie nowego adresu
do US nie zostało z podobnych przyczyn wpisane do bazy danych podatnika).
Po 7 dniach pismo takie uznawane jest za doręczone, ze wszystkimi skutkami
polegającymi np. na uprawomocnieniu się decyzji podatkowej. Rozwiązanie to
może uniemożliwić obronę podatnika przed urzędem skarbowym, ponieważ
doręczenie pisma do akt rejestrowych jest absolutnie fikcyjne.

8. Urzędnicy skarbowi dzięki nowelizacji działu VI pt. "Kontrola
podatkowa" mogą uzyskać uprawnienia wręcz policyjne. Największy sprzeciw
budzi wprowadzenie nie istniejącej do tej pory możliwości przeprowadzania
kontroli na tzw. legitymację, czyli bez upoważnienia do kontroli.
Podatnik zatem w każdej chwili będzie mógł być zaskoczony kontrolą i nie
będzie miał, jak do tej pory, jasności co do czasu trwania kontroli i jej
zakresu. Co prawda w terminie 3 dni urząd powinien uzupełnić brak
upoważnienia, ale niejednokrotnie w terminie 3 dni kontrola może się już
zakończyć.