Zbiórki selektywne w gminach wymagają uproszczenia

2016-07-18

Konfederacja Lewiatan z zadowoleniem przyjęła projekt rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie szczegółowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów.  Wprowadzenie tych standardów jest jednym z niezbędnych elementów systemu, mających bezpośredni wpływ na ilość i jakość zbieranych przez gminy odpadów w tym odpadów opakowaniowych. Po przeanalizowaniu projektu, Lewiatan zwrócił uwagę na kilka elementów.

 

1.      Kwestia egzekwowania przez gminy prowadzenia przez mieszkańców selektywnej zbiórki u źródła

W pierwszej kolejności zwracamy uwagę, że Projekt w ogóle nie odnosi się do kwestii egzekwowania od mieszkańców prowadzenia selektywnej zbiórki u źródła. W naszej ocenie kwestia ta oraz kwestia tego jakie obecnie są rynki zbytu oraz jakie na rynku funkcjonują instalacje, które mogą te odpady przetwarzać (w tym poddawać recyklingowi) ma znaczenie absolutnie krytyczne dla powodzenia całego systemu selektywnej zbiórki oraz zwiększenia poziomów odzysku i przygotowania do ponownego użycia. Wobec konieczności skutecznego egzekwowania obowiązku selektywnej zbiórki u źródła, sama kwestia ilości frakcji ma znaczenie drugorzędne. W tym celu koniecznym jest wyposażenie gmin w narzędzia, oraz wykorzystywanie przez nie takich narzędzi, dzięki którym gminy będą mogły w sposób skuteczny podejmować działania motywujące mieszkańców do prowadzenia selektywnej zbiórki oraz egzekwować od nich faktyczne zbieranie odpadów w ten sposób (z podziałem na frakcje). Jeśli obowiązek ten nadal nie będzie w sposób skuteczny egzekwowany to zwiększanie ilości frakcji w żaden sposób nie wpłynie na poprawę poziomów recyklingu i przygotowania do ponownego użycia. Wręcz przeciwnie, obciążenie mieszkańców wymogiem zbierania odpadów z podziałem aż na 5 frakcji w połączeniu z brakiem egzekwowania tego obowiązku w efekcie może przynieść skutki odwrotne od zakładanych.

Gmina powinna sama być zmotywowana zarówno do prowadzenia selektywnej zbiórki u źródła jak również posiadać więcej możliwości kontroli prowadzenia tej zbiórki. Mieszkańcy powinni w sposób realny wypełniać obowiązki prowadzenia selektywnej zbiórki oraz, w przypadku nie przestrzegania tych obowiązków - w sposób rzeczywisty odczuwać konsekwencje. Tylko zwiększenie efektywności selektywnej zbiórki u źródła  może spowodować wzrost osiąganych przez gminy i w dalszej kolejności przez Polskę, nałożonych na nią poziomów recyklingu i przygotowania do ponownego użycia. Gminy mogłyby wykorzystywać uprawnienia do stosowania grzywien/opłat na mieszkańców, którzy nie prowadzą selektywnej zbiórki mimo deklaracji, przy czym taka grzywna/opłata powinna zostać nakładana w wysokości, która w sposób realny oddziaływa na motywacje mieszkańców. Dodatkowo różnica w opłatach za odbieranie odpadów w sposób selektywny i nieselektywny powinna być na tyle wysoka, żeby mieszkańcy odczuwali faktyczną dolegliwość związaną z nieselektywnym zbieraniem odpadów (w sytuacji którą mamy dziś różnice te są nieznaczne i brakuje odpowiedniego bodźca który skłonił by mieszkańca do dodatkowych działań związanych z selektywnym zbieraniem).
W naszej ocenie takie przykładowe rekomendowane przez nas narzędzia w sposób realny mogą przyczynić się do wzrostu osiąganych poziomów recyklingu.

Ponadto zwracamy uwagę, że nawet jeśli zostanie skutecznie wprowadzony system odbioru 5 frakcji, to najprawdopodobniej zostanie on zniweczony przez brak odpowiednich instalacji na rynku, które mogłyby takie frakcje przetworzyć (patrz np. braki w regionie warszawskim instalacji do kompostownia).

2.      Spełnienie wymogu selektywnego zbierania przez gminę

Zgodnie z §5 projektu rozporządzenia wymóg selektywnego zbierania zostaje spełniony w momencie zapewnienia przez gminę warunków w postaci odpowiedniej infrastruktury do prowadzenia tego zbierania w sposób selektywny. Obecność takiej infrastruktury nie gwarantuje jednak, iż zostanie ona wykorzystana przez mieszkańców w sposób właściwy tzn. że odpady zostaną rzeczywiście posegregowane na określone frakcje. Obecnie w wielu przypadkach w worku lub pojemniku dedykowanym danej frakcji jest więcej zanieczyszczeń niż danego surowca. Niezbędnym jest zatem wprowadzenie wymogu odnoście czystości zbieranych selektywnie surowców.

Dodatkowo w naszej ocenie przedmiotowy zapis niesie ze sobą niebezpieczeństwo czysto formalnego podejścia przez gminy do kwestii prowadzenia selektywnej zbiórki. Sama możliwość wydzielenia frakcji w żaden sposób nie musi przekładać się na wypełnianie tego obowiązków. Wręcz przeciwnie, w naszej ocenie obecne brzmienie tego zapisu wręcz zachęca do „odhaczenia" kwestii zapewnienia warunków wydzielenia frakcji i całkowite pominięcie skutecznego i efektywnego systemu zbiórki.  Dodatkowo zwracamy uwagę, że zapis ten rodzi dodatkowe ryzyko, całkowitego przeniesienia odpowiedzialności za osiąganie poziomów recyklingu na podmioty, które de facto posiadają najmniejszy wpływ na prowadzenie selektywnej zbiórki tj. podmioty zajmujące się odbieraniem odpadów.

Wobec powyższego, biorąc również pod uwagę kwestie zaznaczone w pkt. 1 powyżej Lewiatan proponuje zmienić brzmienie  §5 w następujący sposób:

§ 5. 1. Podmiot odbierający odpady uprawniony jest do kontroli sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów przez mieszkańców.

2. W przypadku stwierdzenia przez podmiot odbierający odpady, że odpady wbrew złożonej przez mieszkańca deklaracji nie są zbierane w sposób selektywny, podmiot odbierający odpady informuje gminę o każdym takim przypadku.

3. W przypadku otrzymania przez gminę informacji, o której mowa w ust. 2 gmina nakłada na mieszkańca karę w wysokości nie mniejszej niż .... zł

3.      Kolory dla frakcji biodegradowalnej

Projekt rozporządzenia szczegółowo określa kolorystykę pojemników lub worków do zbiórki odpadów z papieru i tektury, szkła, tworzyw sztucznych jak i metali, natomiast pomija tę kwestię w przypadku odpadów ulegających biodegradacji. Brak takiego określenia może spowodować pełną dobrowolność kolorystyczną pojemników lub worków stosowanych w gminach a co za tym idzie  niewłaściwe segregowanie przez mieszkańców.

Wobec powyższego Lewiatan proponuje dodanie do §4 nowego ust. 5 o następującej treści:

5. Odpady ulegające biodegradacji zbiera się w pojemnikach lub workach koloru brązowego oznaczonych napisem „Odpady biodegradowalne" . 

4.      Dodatkowe frakcje zbierane selektywnie

W odniesieniu do §3 projektu rozporządzenia:

a)      w przypadku prawidłowego zorganizowania selektywnej zbiórki u źródła, o czym mowa powyżej, w naszej ocenie nie zachodzi konieczność specjalnego wydzielania z frakcji zmieszanych odpadów opakowaniowych dodatkowych frakcji papieru i frakcji metalu. Jeżeli zbiórka selektywna u źródła będzie dokonana prawidłowo to jedna ta frakcja wystarczy dla zapewnienia odzyskania materiałów nadających się do recyklingu i ponownego użycia.
W praktyce selektywnie zbierane odpady poszczególnych frakcji praktycznie zawsze trafiają do sortowni w celi doczyszczenia,

c)      Wydzielanie zbyt dużej ilości frakcji rodzi ryzyko znacznego podwyższenia kosztów prowadzenia zbiórki i odbioru odpadów (więcej pojemników, więcej odbiorów etc.),
co prawdopodobnie nie przełoży się na wzrost efektywności takiej zbiórki.

d)      Dodatkowo zwracamy uwagę, że o ile w przypadku domów jednorodzinnych teoretycznie możliwe jest (choć niezwykle problematyczne) prowadzenie zbiórki z podziałem na 5 frakcji, to w przypadku nieruchomości wielorodzinnych prowadzenie zbiórki na tyle frakcji (czyli na 5 pojemników/worków) okaże się z pewnością  niemożliwe. W naszej ocenie jest bardzo wątpliwym aby mieszkańcy prowadzili w swoich mieszkaniach zbiórkę z podziałem aż na 5 frakcji, 

e)      Przedmiotowy Projekt nie odnosi się w żaden sposób także do tzw. frakcji resztkowej i nie wskazuje co powinno się dziać z tym co nie zostanie przyporządkowane do żadnej z tych kategorii. 

Podsumowując powyższe uwagi - rekomendujemy rezygnację z wprowadzania odrębnych frakcji papieru oraz metalu i ujęcie tych frakcji w ramach frakcji opakowań wielomateriałowych. Takie rozwiązanie w połączeniu z efektywną i egzekwowaną selektywną zbiórką u źródła, może przynieść wzrost poziomów recyklingu i przygotowania do ponownego użycia przy zoptymalizowanych kosztach.

Dodatkowo w wielu gminach już obecnie zbiera się selektywnie frakcje inne, niż wymienione w projekcie rozporządzenia. Do frakcji tych zaliczyć można np. popiół z palenisk przydomowych.  Wydzielanie takiej frakcji w regionach gdzie jej ilość jest istotna ma bardzo korzystny wpływ na czystość frakcji pozostałych i takie wydzielanie powinno być kontynuowane.

Wobec powyższego Lewiatan proponuje zmianę §3 ust. 1, wykreślenie ust. 2 oraz dodanie nowego ust. 3 o następującej treści:

§3 ust. 1. W osobnych workach lub pojemnikach, o których mowa w § 2 ust. 1, zbiera się co najmniej następujące frakcje odpadów komunalnych:

1)      opakowania wielomateriałowe, w tym papier, metale oraz tworzywa sztuczne

2)      szkło

3)      odpady ulegające biodegradacji ze szczególnym uwzględnieniem bioodpadów

§3 ust. 3 . Regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, o którym mowa w art. 4 ust. 1 ustawy, może dopuścić selektywne zbieranie dodatkowych innych frakcji odpadów komunalnych niż określone w § 3.1., w szczególności frakcji popiołów z palenisk przydomowych. W takim przypadku frakcje te będą zbierane przy pomocy worków lub pojemników w kolorze innym niż określone w §4, z zastrzeżeniem stosowania kolorów przewidzianych w § 4. Kolory worków lub pojemników inne niż kolory przewidziane
w §4 określa regulamin utrzymania czystości i porządku w gminie.

Konfederacja Lewiatan wyraża nadzieję, iż powyższe propozycje zmian zostaną wzięte pod uwagę przy dalszych pracach nad rozporządzeniem, które będzie miało znaczący wpływ na architekturę systemu zbiórki selektywnej w Polsce i zachowania mieszkańców.