Opinia dotycząca zmian w ustawie o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych
2014-12-19
STANOWISKO KONFEDERACJI LEWIATANW SPRAWIE STOSOWANIA PRZEPISÓW USTAWY Z 4 MARCA 1994 R.
O ZAKŁADOWYM FUNDUSZU ŚWIADCZEŃ SOCJALNYCH (t.j. z 1996 Nr 70, poz. 335 z późn.zm.)
I PROPONOWANEGO KIERUNKU ZMIAN
Celem ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych jest określenie zasad tworzenia przez pracodawców funduszu i gospodarowania jego środkami, który jest przeznaczony na finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych, dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych oraz tworzenie zakładowych żłobków, klubów dziecięcych, przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego.
Podstawowe znaczenie ma finansowanie działalności socjalnej rozumianej jako usługi świadczone przez pracodawców na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, opieki nad dziećmi w żłobkach, klubach dziecięcych, sprawowanej przez dziennego opiekuna lub nianię, w przedszkolach oraz innych formach wychowania przedszkolnego, udzielanie pomocy materialnej - rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową.
Osobami uprawnionymi do korzystania z funduszu są pracownicy i ich rodziny, emeryci i renciści, byli pracownicy i ich rodziny oraz inne osoby, którym pracodawca przyznał prawo korzystania ze świadczeń socjalnych.
Przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z Funduszu jest uzależnione od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu.
Zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z funduszu oraz zasady przeznaczania środków na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej określa pracodawca w regulaminie ustalanym z zakładową organizacją związkową bądź pracownikiem wybranym przez załogę
do reprezentowania jej interesów, jeśli nie ma organizacji związkowej.
W ostatnim czasie nasiliły się kontrole prowadzone przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w zakresie stosowania przepisów ustawy, w szczególności sposobu przyznawania pracownikom świadczeń
z funduszu.
W wyniku tych kontroli odmawia się przyznanym przez pracodawcę świadczeniom charakteru socjalnego. Powodem przyjmowania przez ZUS takiego stanowiska jest zarzut kierowany
do pracodawców, że nie uzależniają przyznawania ulgowych usług i świadczeń oraz wysokości dopłat
z funduszu od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu.
W rezultacie zakwestionowane świadczenia podlegają wliczeniu do podstawy wymiaru składek
na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
Konfederacja Lewiatan wyraża negatywne stanowisko do ustaleń czynionych w trakcie prowadzonych przez ZUS kontroli u pracodawców i wydawanych decyzji stwierdzających, że świadczenia socjalne
są przychodem ze stosunku pracy.
Naszym zdaniem systemowa wykładnia przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych uprawnia do stwierdzenia, że o zaliczeniu konkretnego świadczenia do przychodu będącego podstawą wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne i zdrowotne nie są wszystkie świadczenia wypłacane przez pracodawców, tylko te przychody, które wynikają ze stosunku pracy, a więc wynagrodzenia za świadczenie pracy określonego rodzaju
na rzecz pracodawcy, w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym i pod jego kierownictwem. Zatem chodzi o należności pieniężne lub pieniężne wartości świadczeń przekazywane w naturze, dla których podstawą realizacji jest stosunek pracy.
Świadczenia, które nie wiążą się z cechą odpłatności za pracę wykonywaną według ustalonego czasu pracy, lecz są wsparciem socjalnym dla pracowników, nie powinny stanowić podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Ponadto istnieje zasadnicza różnica między świadczeniem wypłacanym
w oparciu o kryterium oparte na „sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej"
od wynagrodzenia za pracę, którego wysokość zależy od przyjętego systemu, np. czasowego, akordowego, prowizyjnego. Świadczenia o charakterze socjalnym, w tym ich rodzaje i tryb przyznawania są ustalane w regulaminie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, natomiast podstawą do wypłaty należności z tytułu wykonywanej pracy jest umowa o pracę lub inny rodzaj stosunku pracy.
Pracodawcy tworzą zakładowy fundusz socjalny i przyznają ulgowe usługi i świadczenia, aby realizować podstawową zasadę prawa pracy zawartą w art. 16 Kodeksu pracy, to jest zaspokajać bytowe, socjalne
i kulturalne potrzeby pracowników. W ocenie Konfederacji Lewiatan kontrole ZUS powinny ograniczać się do weryfikowania, czy dokonana wypłata nie stanowi w istocie odpłatności za pracę i w konsekwencji ma cechę przychodu. Natomiast ZUS nie ma żadnych uprawnień do kwestionowania charakteru świadczenia spełnionego przez pracodawcę działającego wyłącznie z przyczyn i dla realizacji celów, jakim służy zakładowy fundusz świadczeń socjalnych.
Pracodawca wspólnie ze stroną związkową lub reprezentacją załogi określa kryteria oceny sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu. To oznacza dopuszczalność przyjęcia w regulaminie, że każdy pracownik może być uznany za „uprawnionego
do korzystania z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych" i może mieć przyznane świadczenie
w takiej samej wysokości, jeśli taka będzie ocena pracodawcy.
Wiedza pracodawcy o sytuacji pracowników może opierać się na doświadczeniu życiowym
i przekonaniu o zwiększonych potrzebach ogółu zatrudnionych, zwłaszcza w określonych przypadkach lub czasie (np. okresach świątecznych, wakacyjnych). Przyznawanie ulgowych usług i świadczeń nie musi być koniecznie różnicowane, jeśli nie ma takiego uzasadnienia i wiąże się z rodzajem i celem świadczenia, a także jego wysokością.
Warto też mieć na uwadze, że aktualna interpretacja art. 8 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych stwarza ogromne trudności, a nawet brak możliwości różnicowania niektórych świadczeń,
na przykład bonów ze względu na ich relatywnie niską wartość, jak i formę (np. paczka świąteczna),
a także ogromnej czasochłonności analizy sytuacji socjalnej każdego wnioskującego o bon pracownika, zwłaszcza że wnioski o bony świąteczne składają z reguły wszyscy pracownicy.
Ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych nie wymaga, aby wysokość świadczeń przyznawanych z Funduszu była różnicowana, ani też nie zakazuje przyznawania świadczeń
w jednakowej wysokości (wartości). Ustawodawca nie określa i nie wymaga takiego sposobu przyznawania świadczeń socjalnych. Zatem dopuszcza przypadki, w których pomimo rozpatrzenia sytuacji socjalnej, rodzinnej i majątkowej pracowników dane świadczenie przyznane zostanie w takiej samej lub zbliżonej wysokości dla poszczególnych pracowników.
W tej sytuacji również organy uprawnione do kontroli nie powinny stawiać takiego wymagania
i dokonywać w istocie rozszerzającej interpretacji przepisów prawnych.
W naszej ocenie skoro ustawa nie reguluje wysokości przyznanych świadczeń, to wysokość danego świadczenia nie może być kryterium oceny, czy przy jego przyznawaniu została uwzględniona sytuacja socjalna i rodzinna pracownika. Jest to szczególnie istotne w przypadku świadczeń o niewielkiej wartości.
Ocena, czy przy przyznawaniu świadczeń opierano się na sytuacji socjalnej, życiowej i materialnej pracowników powinna odnosić się przede wszystkim do badania, czy świadczenie takie zostało przyznane zgodnie z zakładowym regulaminem Funduszu. Podstawowe znaczenie ma art. 8 ust. 2 ustawy, zgodnie z którym zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z Funduszu oraz zasady przeznaczania środków Funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej określa pracodawca w regulaminie ustalanym zgodnie z art. 27 ust. 1 albo z art. 30 ust. 5 ustawy
o związkach zawodowych. Pracodawca, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa, uzgadnia regulamin z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów.
Mając powyższe na uwadze, Konfederacja Lewiatan proponuje zmianę art. 8 ustawy przez dokonanie rozróżnienia na świadczenia przyznawane:
- niezależnie od sytuacji życiowej, rodzinnej lub materialnej pracowników;
- zależnie od sytuacji życiowej, rodzinnej lub materialnej pracowników.
Zatem udzielanie z funduszu pomocy materialnej - rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej
lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe lub inne, powodujące potrzebę poniesienia dodatkowych wydatków pieniężnych na warunkach określonych umową, oraz ich wysokość powinno uzależniać się od sytuacji życiowej rodzinnej lub materialnej osoby uprawnionej do korzystania
z funduszu. Natomiast pozostałe formy działalności socjalnej, wymienione w art. 2 pkt 1) ustawy nie powinno uzależniać się od sytuacji życiowej, rodzinnej lub materialnej osoby uprawnionej.
Kierunek zmian miałby zatem na celu rozróżnienie świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych poprzez stworzenie wyjątku od zasady uzależnienia określonych świadczeń od sytuacji socjalnej pracownika w przypadku świadczeń drobnych, przyznawanych pracownikom okazyjnie
i powszechnie.
Dokonanie zaproponowanej zmiany spowoduje, że przepis będzie jednoznaczny i wyeliminuje dowolność interpretacyjną.
W państwie prawa adresaci norm nie powinni domyślać się, jakie są lub w przyszłości mogą być intencje ustawodawcy i interpretacje organów kontrolnych. Zdaniem Konfederacji w przypadku, gdy powstają nowe interpretacje obowiązujących przepisów, to ich egzekwowanie powinno dotyczyć stanów przyszłych. Wówczas można mówić o funkcji wychowawczej i prewencyjnej organów administracji.
Proponowany kierunek zmiany przepisów ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych Konfederacja Lewiatan przedstawiła na posiedzeniu Zespołu Problemowego Prawa Pracy i Układów Zbiorowych Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych w dn. 9 grudnia 2014 r. z udziałem Radosława Mleczko - podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, wnosząc
o podjęcie przez rząd inicjatywy legislacyjnej.
Warszawa, 18 grudnia 2014 r.
