Zmiany w mechanizmie ustalania maksymalnych odsetek
2015-06-30
W kwietniu br. Ministerstwo Gospodarki opublikowało projekt ustawy o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych oraz ustawy - Kodeks cywilny (projekt z dnia 23.04.2015 r.). Projekt wprowadza zmiany w mechanizmie ustalania (maksymalnych) odsetek - zarówno kapitałowych jak i karnych.
Co do zasady, zmiany oceniliśmy pozytywnie, dlatego, że ze względu na występujące zmiany stóp procentowych, obecna sytuacja prawna nie zapewnia stabilizacji wierzycielom, kredytodawcom, ani kredytobiorcom - choć ci ostatni niewątpliwie na obniżkach skorzystali. W projekcie zaproponowano odejście od stopy lombardowej NBP, która dziś stanowi podstawę naliczania maksymalnych odsetek wynikających z czynności prawnych i wprowadzenie stopy referencyjnej NBP (która dziś wynosi 1,5 %) we wszystkich kategoriach odsetek cywilnoprawnych, przy jednoczesnym wprowadzeniu elementu stałych stawek.
W wyniku proponowanych zmian, w obrocie cywilnoprawnym funkcjonowałyby następujące kategorie odsetek w następujących wysokościach:
1) Odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych - równe sumie stopy referencyjnej NBP i 8% - dziś wynosiłyby 9,5%;
2) Odsetki ustawowe - równe sumie stopy referencyjnej NBP i 4% - dziś wynosiłyby 5,5 %;
3) Maksymalna wysokość odsetek kapitałowych nie będzie mogła przekraczać w stosunku rocznym dwukrotności wysokości odsetek ustawowych - dziś wynosiłaby 11%;
4) Odsetki karne (odsetki ustawowe za opóźnienie) - równe sumie stopy referencyjnej NBP i 6% - dziś wynosiłyby 7,5%;
5) Maksymalna wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie nie będzie mogła przekraczać w stosunku rocznym wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie - dziś wynosiłaby 15%;
Tymczasem, w nowej wersji projektu z dnia 11 czerwca 2015 r., wprowadzono, w stosunku do pierwotnego projektu z dnia 23 kwietnia 2015 r., znaczące i bardzo niekorzystne zmiany, w szczególności z perspektywy sektora finansowego, tj.:
1) obniżenie wysokości odsetek ustawowych (art. 359 § 3 kodeksu cywilnego) - z wcześniej proponowanej stopy referencyjnej NBP + 4% na: stopę referencyjną NBP +3 % - co zaś powoduje:
2) obniżenie maksymalnej wysokości odsetek kapitałowych, które nie mogą przekraczać dwukrotności odsetek ustawowych, a także,
3) obniżenie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (wprowadzany art. 481 § 2 kodeksu cywilnego) - z: stopa referencyjna NBP + 6% na: stopa referencyjna NBP + 5%.
Zmiany te nie zostały w żaden sposób merytorycznie uzasadnione. Ministerstwo Gospodarki powołuje się jedynie na „dodatkową analizę" o bliżej nieokreślonej jednak treści.
Ponadto, wbrew ustaleniom z konferencji uzgodnieniowej z dnia 25 maja 2015 roku, która odbyła się w Ministerstwie Gospodarki, nowa wersja projektu ustawy w dalszym ciągu zakłada pozostawienie mechanizmu wskazanego we wprowadzanym art. 481 § 2(3) kodeksu cywilnego, polegającego na tym, że jeśli wysokość odsetek za opóźnienie wynikających z czynności prawnej przekroczy wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, to należne będą odsetki maksymalne (a nie odsetki maksymalne za opóźnienie). Postulatem, m.in. Konfederacji Lewiatan było, aby należne w takiej sytuacji były odsetki maksymalne za opóźnienie. Według stanowiska Ministerstwa Gospodarki zaprezentowanego na ww. konferencji uzgodnieniowej pierwotny zapis art. 481 § 2(3) kodeksu cywilnego był wynikiem „błędu redakcyjnego", a uwagi podmiotów społecznych miały zostać w tym zakresie uwzględnione, co jak widać nie nastąpiło.
Pozostawienie zapisu w pierwotnej formie poddaje w wątpliwość sensowność wprowadzania instytucji maksymalnych odsetek za opóźnienie, a w szczególności przeczy powoływanej przez Ministerstwo Gospodarki w uzasadnieniu do projektu ustawy zasadzie „stałej relacji między odsetkami kapitałowymi i za opóźnienie oraz odpowiednim rodzajem odsetek maksymalnych". Zgodnie bowiem z art. 359 § 2(2) kodeksu cywilnego, jeśli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekroczy wysokość odsetek maksymalnych, należne będą odsetki maksymalne.
W naszej ocenie, proponowany mechanizm jest formą nieuzasadnionej sankcji wobec wierzycieli. Biorąc pod uwagę, że proponowane zmiany podstawy naliczania doprowadzą do obniżenia odsetek maksymalnych, sankcja ta dotknie bowiem wierzycieli choćby działali w najlepszej wierze, np. w sytuacji, kiedy umowa pomiędzy wierzycielem, a dłużnikiem przewiduje wysokość odsetek za opóźnienie na poziomie czterokrotności stopy lombardowej NBP, tj. dzisiejszych odsetek maksymalnych. Warto też zwrócić uwagę, że przedsiębiorcy nie mają bowiem faktycznie żadnej możliwości jednostronnej zmiany umów zawartych z Klientami.
Mając powyższe na uwadze, postulujemy - w zakresie wysokości odsetek - procedowanie projektu w pierwotnej wersji, względnie wskazanie uzasadnienia dla zaproponowanych zmian.
Po drugie, podtrzymujemy ocenę, że jest zupełnie niezrozumiałym, dlaczego w projektowanym art. 481§2(3) kodeksu cywilnego, ustawodawca nie zastosował analogicznego mechanizmu jak w przepisie art. 359 §2(2) kodeksu cywilnego, tj. dlaczego przyjął, że w sytuacji, gdy wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, należą się odsetki maksymalne, a nie odsetki maksymalne za opóźnienie.
Stąd też brzmienie projektowanego art. 481 §2(3) kodeksu cywilnego powinno być następujące:
„§2(3) Jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, nalezą się odsetki maksymalne za opóźnienie."
