Projekt ustawy o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych oraz ustawy - Kodeks cywilny
2015-09-08
W związku z procedowaniem projektu ustawy o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych oraz ustawy - Kodeks cywilny - druk sejmowy nr 3760 (dalej: projekt), a także w nawiązaniu do pisma z dnia 2 września 2015 r. (sygn.: DDR-IV-51-1/15, DDR/1405/15), przesłanego przez Ministerstwo Gospodarki do Komisji Gospodarki stanowiącego odpowiedź na stanowisko Związku Banków Polskich z 20 sierpnia 2015 r. (dalej: pismo), przedkładam uwagi Konfederacji Lewiatan do wspomnianych - projektu i pisma.
A. Po pierwsze, nie negując wielu pozytywnych aspektów przedłożonego projektu, z punktu widzenia pewności prawa, należy go ocenić negatywnie. Z projektu wynika, że zmiany miałyby wejść w życie z dniem 1 stycznia 2016 r. Zatem od nowego roku obowiązywałby całkowicie nowy sposób obliczania odsetek cywilnoprawnych. Pytanie tylko jak długo? Skoro kilka miesięcy później w życie wejdzie ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym oraz niektórych innych ustaw, potocznie nazywana „antylichwiarską". Wydaje się, że zgodnie z zasadą, że „akt późniejszy uchyla moc obowiązującą aktu wcześniejszego", ponownie nastąpi powrót do obliczania odsetek w oparciu o stopę lombardową NBP - przynajmniej w zakresie odsetek za opóźnienie. Oczywiście, możliwa jest - i zapowiedzieli to zresztą w trakcie prac sejmowych, autorzy projektu - nowelizacja ww. ustawy, ale wprowadza to niepotrzebny chaos legislacyjny. Prace nad ustawą o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym trwały od 2013 r., były szeroko konsultowane z uczestnikami rynku, a tymczasem, nowelizacją przygotowaną przez Ministerstwo Gospodarki w tym roku, w bardzo szybkim trybie odchodzi się od założeń przyjętych w tej ustawie, co jest sprzeczne z zasadą pewności prawa.
B. Odnosząc się do pisma Ministerstwa Gospodarki, znalazło się w nim stwierdzenie, zgodnie z którym zmiana limitów odsetek maksymalnych nie ma istotnego wpływu na sytuację instytucji finansowych, ponieważ posiadają one - poza odsetkami - cały szereg innych instrumentów, za pomocą których kształtują swoje relacje prawne i biznesowe z klientami[1]. Są to tezy, z którymi nie sposób się zgodzić.
1. Zwracamy uwagę, że proponowana zmiana stopy odsetkowej z obecnego mechanizmu: 4x stopa lombardowa w przypadku odsetek kapitałowych oraz: 6x stopa lombardowa w przypadku odsetek za opóźnienie, na formuły zaproponowane przez Ministerstwo Gospodarki, jest zmianą, która wbrew temu jak twierdzi Ministerstwo Gospodarki, ekonomicznie istotną z punktu widzenia przedsiębiorców (zwłaszcza banków, instytucji pożyczkowych). W obecnych realiach oznacza to obniżenie stopy odsetek kapitałowych z 10% do 9% czyli ograniczenie przychodów odsetkowych o 10%, a w przypadku odsetek za opóźnienie z 15% na 13% czyli o ponad 13% (przy uwzględnieniu wejścia w życie ustawy antylichwiarskiej, która przewiduje maks. odsetki za opóźnienie równe 6x stopa lombardowa NBP). Z punktu widzenia przedsiębiorcy jest to znaczące ograniczenie przychodów, które w świetle zmian wprowadzonych ustawą z 5 sierpnia, nie będzie skompensowane żadnym innym elementem przychodowym.
Należy nadmienić, że koszty finansowania instytucji finansowej (zwłaszcza instytucji pożyczkowych) pozostaną bez zmian, ponieważ sektor ten z natury korzysta z finansowania długoterminowego w postaci obligacji, lub wręcz funduszy własnych pozyskanych od inwestora, a koszty tego finansowania są wyższe i nie będą ulegały zmniejszeniu po wprowadzeniu regulacji dotyczących odsetek kapitałowych. Oznacza to, że jedyny element, na który przedsiębiorca ma wpływ (po ograniczeniu możliwości kształtowania przychodów jaka została wprowadzona również ustawą z 5 sierpnia), to jest koszt złych długów i ten koszt będzie musiał być ograniczony. Spowoduje więc to bezpośredni wpływ na klientów o słabszej kondycji finansowej i jako skutek zostaną oni odcięci od legalnych źródeł finansowania czy to w sektorze bankowym czy pozabankowym.
2. Jednocześnie w otoczeniu prawnym zaszły w ostatnim czasie bardzo istotne zmiany, które pozbawiły instytucje finansowe (a zwłaszcza banki) wspomnianych narzędzi w relacji do konsumentów. Podkreślenia wymaga, że większość umów zawieranych przez banki z konsumentami prowadzi do zawarcia tzw. stosunków prawnych o charakterze ciągłym. Tego typu relacja prawna zakłada długi okres jej trwania oraz mechanizm wynagrodzenia banku oparty na świadczeniu okresowym. Natomiast koszty usług świadczonych przez banki są w dużym stopniu determinowane okolicznościami od nich niezależnymi - których nie da się przewidzieć w chwili zawierania umowy. W konsekwencji, zawierając umowę bank nie jest w stanie ustalić jakie koszty będzie ponosił w kolejnych latach w związku ze świadczeniem danej usługi na rzecz klienta. Wśród mechanizmów prawnych, które banki stosowały w celu dostosowania pobieranego od klientów wynagrodzenia do zmiennych warunków rynkowych wyróżnić można było m.in. następujące: niereferencyjne klauzule odsetkowe, taryfy opłat i prowizji zmieniane w tzw. trybie wzorca umownego, koszty pozaodsetkowe, opłaty windykacyjne, opłaty interchange. Narzędzia te ograniczone zostały zmianami ustawowymi, lub też wymuszone zostały orzecznictwem Prezesa UOKiK i SOKiK. Zatem wbrew twierdzeniom zawartym w piśmie Ministerstwa Gospodarki, jakoby „instytucje finansowe miały cały szereg innych instrumentów, za pomocą których mogą kształtować swoje relacje prawne i biznesowe z klientami", instytucje finansowe takich możliwości nie maja.
C. Nie sposób się również zgodzić z argumentem Ministerstwa Gospodarki, zaprezentowanym podczas dyskusji na sejmowej Komisji Gospodarki w dniu 3 września, że spadek dochodów w związku obniżeniem odsetek ustawowych o 1 punkt procentowy, w stosunku do sytuacji dzisiejszej, mogłoby zostać zrekompensowane przez instytucje finansowe poprzez zwiększenie dochodów w związku ze zwiększonym limitem odsetek za opóźnienie, które istotnie będą wyższe od dzisiejszego limitu o 3 punkty procentowe. Należy tutaj zauważyć, że naturalnym dążeniem instytucji finansowych jest posiadanie maksymalnie zdrowego portfela. Część przedsiębiorców w praktyce obecnie w ogóle nie stosuje tzw. odsetek karnych, a zatem wzrost stóp procentowych w tym sensie ma mniejsze znaczenie - kluczowe zaś są odsetki kapitałowe pełniące w sposób naturalny funkcję wynagrodzenia za „pożyczony" kapitał.
D. W powyższym kontekście, ustawienie limitów odsetek ustawowych na zbyt niskim poziomie będzie miało olbrzymi wpływ na sytuację finansową instytucji finansowych. W połączeniu z pozostałymi wskazanymi wyżej zmianami w otoczeniu prawnym, planowana regulacja w znaczący sposób ograniczy możliwość generowania przez instytucje finansowe przychodów, co w konsekwencji przyczyni się z jednej strony do ograniczenia akcji kredytowej, a z drugiej strony zmniejszenia podatków odprowadzanych do budżetu państwa.
E. Mając powyższe na uwadze, postulujemy, zaprzestanie prac nad zmianami kodeksu cywilnego w przedmiotowym zakresie (procedowanie ustawy wyłącznie w zakresie zmian ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych), lub też podwyższenie o przynajmniej 1 punkt procentowy poziomów odsetek zmienianych przedmiotową ustawą, czyli do poziomu zakładanego w pierwotnym projekcie ustawy, tj. :
a) odsetek ustawowych z: stopa referencyjna NBP+3% na: stopa referencyjna NBP+4%,
b) odsetek ustawowych za opóźnienie z: stopa referencyjna NBP+5% na: stopa referencyjna NBP+6%,
a więc także w kształcie przedyskutowanym z uczestnikami konsultacji społecznych. Zmiany wprowadzone w drugiej wersji projektu nie zostały w żaden sposób merytorycznie uzasadnione. Ministerstwo Gospodarki powołało się jedynie na „dodatkową analizę" o bliżej nieokreślonej jednak treści.
F. Jednocześnie, zwracam się do Pana Ministra z serdeczną prośbą o spotkanie celem omówienia wskazanych wątpliwości. Bezpośrednie spotkanie z Panem Ministrem będzie miało dla przedsiębiorców zrzeszonych w Konfederacji Lewiatan szczególne znaczenie i stanowić będzie wyraz otwartości na dialog i argumenty przedstawicieli tego środowiska.[1] str. 4 pisma
