Stanowisko do projektu ustawy o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym i ustawy - prawo bankowe

2014-01-03

Stanowisko Konfederacji Lewiatan do projektu ustawy o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy - prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw z dnia 16 grudnia 2013 r.

1)     Wprowadzenie obowiązku rejestracji w odrębnym rejestrze podmiotów prowadzących działalność polegającą na udzielaniu kredytów konsumenckich (instytucje pożyczkowe) - pkt. 4 projektu:

Temat obowiązkowej rejestracji podmiotów pozabankowych udzielających pożyczek pieniężnych zwanych potocznie instytucjami pożyczkowymi jest, jak się wydaje, jednym z pożądanych rozwiązań mających na celu zwiększenie transparentności rynku kredytu konsumenckiego. Zastrzeżenia budzi jednak nałożenie na instytucje pożyczkowe obowiązku przekazywania informacji o zaprzestaniu działalności pożyczkowej oraz informowania o fakcie skazania prawomocnym wyrokiem członka zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej za przestępstwo, w zakresie którego prawomocne skazanie uniemożliwia prowadzenia działalności regulowanej, w ciągu 14 dni od uprawomocnienia się orzeczenia.

Podtrzymujemy zgłaszane wcześniej uwagi, że obowiązek ten jest niewykonalny, jako że przedsiębiorca nie jest zawiadamiany przez organy ścigania o wszczęciu postępowania karnego wobec członków jego organów zarządzających, nie jest też informowany o wydaniu wyroku skazującego, ani o fakcie uprawomocnienia się takiego wyroku. Taką informację może posiadać wyłącznie konkretna osoba pełniąca funkcję w organie zarządzającym. Natomiast karanie przedsiębiorcy za nieprzekazanie informacji, o których nie ma on realnej możliwości uzyskania wiarygodnej informacji jest pozbawione uzasadnienia. W tym przypadku być może należałoby raczej rozważyć nałożenie na sądy powszechne obowiązku poinformowania Ministerstwa Gospodarki o prawomocnym skazaniu osób pełniących funkcje w organie zarządzającym przedsiębiorcy wpisanego do rejestru, co byłoby obowiązkiem nałożonym na podmiot, który jest w stanie rzeczywiście taki obowiązek prawidłowo wykonać. Naruszenie tychże obowiązków miałoby skutkować karą pieniężną nakładaną na przedsiębiorcę w wysokości do 500 zł dziennie, nie większej jednak niż 100 000 zł. Projektodawcy przewidują zatem dotkliwe sankcje za opóźnienie w przekazywaniu ww. informacji. Wydaje się, że brakuje argumentów, przemawiających za tak dotkliwym karaniem opóźnienia w przekazaniu ww. informacji, zwłaszcza mając na uwadze, że obowiązek informowania o fakcie skazania osoby zarządzającej w praktyce jest trudny do wykonania.

2)     Wprowadzenie maksymalnej wysokości odsetek za opóźnienie w spłacie oraz odsetek od odsetek - pkt. 5 projektu:

Konfederacja Lewiatan kierunkowo popiera propozycje zapisów dotyczących maksymalnej wysokości odsetek za opóźnienie. W szczególności pozytywnie oceniamy zróżnicowanie poziomów maksymalnych odsetek kapitałowych i odsetek za opóźnienie, z uwagi na różne ich funkcje, a także ograniczenie regulacji dot. maksymalnych odsetek za opóźnienie tylko i wyłącznie w relacjach konsument - przedsiębiorca. Jednocześnie, propozycja regulacji w obecnym kształcie, budzi wątpliwości interpretacyjne. Nie jest bowiem jasne, czy sformułowanie „dwukrotność odsetek maksymalnych określonych w art. 359 par 2¹ k.c." oznacza, że chodzi o dwukrotność wysokości stopy kredytu lombardowego NBP, czy też, o dwukrotność czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego NBP, określonej w art. 359 par 2¹ k.c. Mając na uwadze ratio legis regulacji, zakładamy, że maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie wynosić ma ośmiokrotność wysokości stopy kredytu lombardowego NBP, co oceniamy pozytywnie, jednak obecna treść projektu w naszej ocenie nie przesądza tego w sposób jednoznaczny, w związku z czym proponujemy doprecyzowanie tej kwestii. Nie jest też do końca jasne, czy limit odsetek za opóźnienie obejmuje również rożnego rodzaju opłaty karne (np. windykacyjne itp.). Kwestia ta również wymagałaby doprecyzowania w projekcie.

3)     Ograniczenie całkowitego kosztu kredytu - pkt. 6 projektu:

Projekt słusznie zakłada, że „...RRSO jako generalny instrument służący porównywaniu kosztów pożyczek nie jest miarodajną w odniesieniu do pożyczek udzielanych na okres poniżej jednego roku, ponieważ wyraża całkowity koszt pożyczki w ujęciu rocznym, a zatem odpowiada na pytanie, jaki koszt byłby zobowiązany ponieść konsument, gdyby pożyczka została udzielona na okres jednego roku. Tak skonstruowana formuła wyliczania RRSO powoduje, że parametr osiąga bardzo wysokie wartości przy pożyczkach i kredytach o niskich kwotach, udzielanych na krótkie terminy. Jednocześnie zauważyć trzeba, że niektóre koszty uruchomienia danego produktu pożyczkowego są stosunkowo mało elastyczne i kształtują się na podobnym poziomie zarówno dla produktów niskokwotowych i krótkoterminowych, jak również dla pożyczek o wyższej wartości, udzielanych na dłuższe terminy."  I w wyniku tego założenia proponuje się, aby „...suma kosztów pozaodsetkowych kredytu rozumiana jako całkowity koszt kredytu określony w art. 5 pkt. 6 ustawy o kredycie konsumenckim, z wyłączeniem odsetek, nie może przekroczyć 50% całkowitej kwoty kredytu konsumenckiego."

Konfederacja Lewiatan uznaje proponowany system ograniczania kosztów kredytu konsumenckiego za dobre rozwiązanie. Dyskusji wymaga natomiast zaproponowany górny limit kosztów pozaodsetkowych wobec kwoty kredytu. Projekt nie prezentuje analizy kosztów w oparciu o które wyznaczony został limit na poziomie 50%. Należy taką analizę przeprowadzić - będzie niezbędna jako uzasadnienie do projektu ustawy. Wg dostępnych Konfederacji Lewiatan informacji i danych, limit taki powinien wynosić 60%.

Oszacowanie kosztów pozaodsetkowych:

a)      Przyjmijmy (za PwC, Rynek firm pożyczkowych w Polsce), że średnia wysokość udzielonej pożyczki nie przekracza 1 tys. zł i odnieśmy koszty udzielenia pożyczki do 1000 zł.

b)      Przyjmijmy rodzaj kosztów oraz ich wysokość ponoszoną przez firmy pożyczkowe za badaniem „Mikropożyczki w Polsce" przeprowadzonym we wrześniu i październiku 2013 roku wśród internetowych firm pożyczkowych (ponad 2/3 rynku pożyczek pozabankowych w Polsce) przez zespół analityków pod kierunkiem dr Łukasza Gębskiego, wykładowcy SGH w Warszawie oraz za danymi z firmy pożyczkowej z obsługą domową. Z danych tych wynika, że udzielenie 1 pożyczki to:

1)           Koszty operacyjne:

·         koszty operacyjne związane z udzieleniem pożyczki -  100-135 zł,

·         koszty akwizycji/reklamy - 50-100 zł,

·         koszty sieci dystrybucji pożyczek (prowizje i opłaty dla pośredników, agentów) - 100-250 zł,

·         koszty infrastruktury IT, koszty wymiany danych -  25 zł,

czyli łącznie koszty operacyjne wynoszą 275-510 zł.

Oznacza to, w stosunku do średniej wysokości udzielanych pożyczek (1000 zł), 27-51% wartości każdej z nich.

2)           Koszty ryzyka pożyczkowego/kredytowego (udział pożyczek straconych w stosunku do całego portfela pożyczek):

·         przy pożyczkach o niskiej wartości udzielnych na krótki okres - 11%,

·         przy pożyczkach udzielanych na dłuższy okres - 22-25%,

Zakładając, że ponad 50% to pożyczki na okres 6-12 miesięcy (czyli „dłuższe"), należy przyjąć koszty ryzyka pożyczkowego na poziomie średniej strat w obu grupach pożyczek, czyli na poziomie - 17%. Taka też jest szacowana przeciętna strata na 1 kredycie w wyniku zmaterializowanego ryzyka pożyczkowego.

3)           Dochód (zysk):

Punktem odniesienia dla określenia oczekiwanej stopy zwroty ze sprzedaży powinna być działalność o podobnym charakterze, czyli działalność bankowa. Banki mają co prawda inna niż firmy pożyczkowe strukturę przychodów i kosztów w Rachunku zysków i strat (mają znacznie szerszą ofertę produktów i usług finansowych), ale ciągle głównym źródłem ich dochodów są kredyty, dlatego z wieloma zastrzeżeniami, ale jednak mogą one stanowić punkt odniesienia dla określenia oczekiwanej stopy zysku brutto dla firm pożyczkowych. W 2012 r. (wg GUS, NBP, KNF) przychody z działalności operacyjnej banków wyniosły 148,2 mld zł, a wynik finansowy brutto - 19,3 mld zł (brutto, bowiem w przypadku banków wynik finansowy netto jest bardzo silnie zdeterminowany wysokością rezerw utworzonych na kredytu zagrożone, które to rezerwy nie stanowią kosztów uzyskania przychodów, a zatem zwiększają efektywna stopę opodatkowania i pomniejszają wynik netto w przypadku zawiązania rezerw, a zwiększają wynik finansowy netto przy rozwiązywaniu rezerw). Oznacza to, że osiągnięta przez banki stopa zysku brutto wyniosła w 2012 r. prawie 13%. Należy skorygować ten wynik na potrzeby benchmarku dla firm pożyczkowych o nominalna stopę podatkową (19%). Otrzymamy oczekiwaną stopę zysku netto na poziomie 10,5%.

Łącznie szacowane koszty pozaodsetkowe oraz oczekiwana stopa zysku netto wynoszą zatem 54,5 - 78,5%. Należałoby zatem przyjąć limit kosztów odsetkowych na poziomie nie 50%, a 60%, zakładając, że firmy pożyczkowe będą musiały zrestrukturyzować koszty, aby móc zmieścić się w tym limicie.

Wątpliwości budzi też propozycja wprowadzenia sankcji kredytu darmowego w przypadku naruszenia limitu na całkowity koszt kredytu. Sankcja kredytu darmowego wiąże się bowiem z nadmierną, nie do końca uzasadnioną penalizacją. Należy podkreślić, że w dalszym ciągu jest wiele niejasności interpretacyjnych dotyczących definicji całkowitego kosztu kredytu i minie kilka lat zanim wytworzy się w tym zakresie utrwalona linia orzecznictwa.

Ponadto, w projekcie założeń zaproponowano zapis, że wprowadzenie regulacji stanowiącej, że ustawowo określony limit pozaodsetkowych kosztów kredytu, nie uchybia obowiązkowi przestrzegania przez kredytodawcę zasady, aby całkowity koszt zawarty w umowie odzwierciedlał rzeczywiste koszty (w tym rzeczywiste ryzyko kredytowe). Sprzeciwiamy się tej propozycji, ponieważ oznacza ona, że kredytodawca nie zawsze będzie mógł pobierać koszty w ramach ustalonego limitu. Należy przypomnieć, że zasada ekwiwalentności usług wynika z kodeksu cywilnego. Kolejna regulacja w tym zakresie, wprowadza to poważne niejasności zapisów i nade wszystko zaprzecza kompatybilności systemu prawnego.

4)     Wprowadzenie regulacji dotyczących obowiązku zasilania przez kredytodawców kredytów konsumenckich zewnętrznych baz danych - pkt. 7 projektu:

Popieramy kierunkowo propozycję aby firmy pożyczkowe podlegające obowiązkowemu wpisowi do rejestru miały możliwość korzystania z informacji o zobowiązaniach konsumenta z tytułu kredytów w sektorze bankowym. Popieramy zasadę wzajemności, ale w takim rozumieniu, że jeśli sektor bankowy udostępnia informacje o konsumencie instytucją pożyczkowym to na zasadzie wzajemności sektor pożyczkowy także udostępnia informacje kredytową o konsumencie sektorowi bankowemu. Jednocześnie, zwracamy uwagę, że przyjęte w projekcie założenia wskazują na fragmentaryczność i brak kompleksowości proponowanych rozwiązań. Tymczasem, należy  dążyć do stworzenia uniwersalnego systemu wymiany informacji o konsumentach, opartego o zasady dobrowolności, wzajemności i równości w dostępie do informacji. Stąd też  postulujemy wprowadzenie regulacji wymiany informacji kredytowej łącznie z planowanymi przez Ministerstwo Gospodarki zmianami do ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych. Tylko w ten sposób, patrząc na rynek całościowo, można opracować komplementarny system, który będzie  bezpieczny i spełniający oczekiwania i wymogi wszystkich uczestników rynku kredytowego.