Uwagi do projektu ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej

2015-03-05

W nawiązaniu do konsultacji projektu ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (dalej: projekt), apelujemy o podjęcie dialogu z branżą ubezpieczeniową, w celu wspólnego wypracowania rozwiązań dotyczących ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (UFK), które uwzględnią zarówno słuszne interesy konsumentów (ubezpieczonych), jak również prawa przedsiębiorców. W załączeniu stanowisko Konfederacji Lewiatan do tego projektu.

A.   W nawiązaniu do konsultacji projektu ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (dalej: projekt), zwracam się z prośbą o podjęcie dialogu z branżą ubezpieczeniową, w celu wspólnego wypracowania rozwiązań dotyczących ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (UFK), które uwzględnią zarówno słuszne interesy konsumentów (ubezpieczonych), jak również prawa przedsiębiorców.

W Polsce, poziom ubezpieczeń na życie jest daleko mniejszy od oczekiwanego, a udział tych ubezpieczeń w systemie zabezpieczenia finansowego, mimo dotychczasowych wysiłków Państwa, jest znikomy. Istnieje ogromne zagrożenie, że starzejący się Polacy, przechodząc na emeryturę, nie będą mieli środków wystarczających na godne życie. Polityka Państwa powinna zatem wspierać te działania mające na celu mobilizację Polaków do długoterminowych oszczędności a tym samym zwiększenia ich bezpieczeństwa finansowego. Tymczasem w w/w projekcie, proponuje się wprowadzenie przepisów, które, ze szkodą dla konsumentów, faktycznie eliminują niektóre, utrwalone od lat i z powodzeniem funkcjonujące produkty ubezpieczeniowe i kanały dystrybucyjne, - co jak się wydaje, nie jest celem projektu.

Ubezpieczenia zawierające element inwestycyjny z sukcesem funkcjonują w Polsce od dwudziestu lat. Ubezpieczenia na życie z UFK to nie tylko umowy nastawione w głównej mierze na inwestycje, a wręcz przeciwnie: przede wszystkim, umowy zawierające cel ochronny, w których element inwestycyjny stanowi dopełnienie do całościowej propozycji dla klienta. Umowy te w ramach jednej składki zapewniają istotne zabezpieczenie finansowe zarówno na wypadek śmierci i innych zdarzeń losowych (wypadki, choroby) jak też umożliwiają kumulowanie i inwestowanie kapitału pochodzącego z tej części składki, która nie pokrywa kosztu ochrony ubezpieczeniowej.

B.   Przechodząc do proponowanych w projekcie rozwiązań prawnych, szczególne wątpliwości budzi propozycja brzmienia art. 23 ust. 5, zgodnie z którym  (...) zakład ubezpieczeń w zakresie wynagrodzenia pośrednika ubezpieczeniowego, powinien kierować się zasadą równomiernego rozłożenia w czasie wydatków z tytułu prowizji pośrednika ubezpieczeniowego, uwzględniając okres na jaki zawarto umowę ubezpieczenia. Można się zgodzić z tezą, że przyczyną wysokich kosztów początkowych obciążających nabywców ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (UFK), w pierwszych latach trwania ubezpieczenia, są wysokie koszty akwizycji. Uważamy jednak, że cel proponowanej regulacji, jakim jest obniżenie kosztów początkowych związanych z zawarciem umowy ubezpieczenia, nie zostanie osiągnięty poprzez rozłożenie w czasie wynagrodzenia pośrednika. Przykłady znanych nam rozwiązań europejskich nie ograniczają wysokości wypłacanego pośrednikowi wynagrodzenia za zawarcie umowy. Propozycja nie rozwiąże również problemu wysokich opłat związanych z rozwiązaniem umowy ubezpieczenia. Jednocześnie dostrzegamy realne ryzyko, że proponowane rozwiązanie może wręcz spowodować wzrost prowizji i utrudnić działalność tym pośrednikom, którzy dopiero rozpoczynają swoją działalność. Przyczyną wyższych prowizji może być uwzględnienie przez dystrybutora większego ryzyka nieotrzymania prowizji oraz uwzględnienie kosztu pieniądza
w czasie. Taka sytuacja, naszym zdaniem nie powinna mieć miejsca, gdyż jest krzywdząca szczególnie dla klientów planujących długoterminowe oszczędzanie. Regulacja może się też okazać niekorzystna dla tych pośredników, którzy nie posiadają jeszcze dużego portfela ubezpieczeń długoterminowych. Istnieje bowiem ryzyko, że prowadzenie tego rodzaju działalności - zwłaszcza w początkowym okresie - może się okazać nieopłacalne. To z kolei może prowadzić do zmniejszenia się liczby pośredników i w efekcie pogorszenia kondycji i zmniejszenia konkurencyjności na tym rynku, jak się wydaje, ze szkodą dla konsumentów. Wprowadzenie zapisu w proponowanej przez ustawodawcę postaci, może więc spowodować znaczne ograniczenie liczby pośredników ubezpieczeniowych, co w konsekwencji wpłynie negatywnie na rozwój rynku ubezpieczeń na życie i dostępność samych produktów, ze szkodą dla konsumentów. Należy też podkreślić, że wysokość wynagrodzenia pośrednika wypłacanego przez ubezpieczyciela stanowi materię z zakresu wzajemnych relacji biznesowych dwóch przedsiębiorców i z tego tytułu nie powinna podlegać tak restrykcyjnym regulacjom ustawowym. Nie widzimy uzasadnienia dla rozwiązań, które tak dalece ingerują w stosunki umowne między przedsiębiorcami. Każda ingerencja w swobodę umów, zwłaszcza w stosunkach B2B, powinna być poparta rzetelną analizą wprowadzanych rozwiązań, uzasadniona szczególnymi względami i zgodna z zasadami proporcjonalności.

Naszym zdaniem, poprawienie wartości umowy ubezpieczenia dla klienta może nastąpić poprzez ograniczenie możliwości obciążenia klienta kosztami akwizycji. W tym celu można by się zastanowić nad ograniczeniem wysokości opłat związanych z kosztami akwizycji w ubezpieczeniach na życie związanych z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, a także ubezpieczeniach na życie, w których świadczenie jest ustalane w oparciu o określone indeksy lub inne wartości bazowe.

W świetle powyższego, proponujemy przyjęcie następującej rekomendacji:

Rekomendacja 1:

Postulujemy zastąpienie regulacji zawartej w art. 23 ust. 5 projektu, zgodnie z którą „w umowie ubezpieczenia na życie, jeżeli jest związana z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, zakład ubezpieczeń w zakresie wynagrodzenia pośrednika ubezpieczeniowego powinien kierować się zasadą równomiernego rozłożenia w czasie wydatków z tytułu prowizji pośrednika ubezpieczeniowego, uwzględniając okres na jaki zawarto umowę ubezpieczenia" oraz regulacji zawartej w art. 24 ust. 3 projektu, zgodnie z którą „w umowie ubezpieczenia na życie, w której wysokość świadczenia jest ustalana w oparciu o określone indeksy lub inne wartości bazowe zakład ubezpieczeń w zakresie wynagrodzenia pośrednika ubezpieczeniowego powinien kierować się zasadą równomiernego rozłożenia w czasie wydatków z tytułu prowizji pośrednika ubezpieczeniowego, uwzględniając okres na jaki zawarto umowę ubezpieczenia", następującą regulacją:

W umowie ubezpieczenia na życie, jeżeli jest związana z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, a także w umowie ubezpieczenia na życie, w której wysokość świadczenia jest ustalana w oparciu o określone indeksy lub inne wartości bazowe, obciążenie klienta opłatami dystrybucyjnymi nie może przekraczać wartości liczonej jako iloczyn 2,5% pierwszorocznej składki urocznionej, odnoszącej się do składki inwestycyjnej, czyli części składki przekazywanej na nabycie jednostek ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych lub nabycie instrumentów finansowych, w ubezpieczeniach w których świadczenie zakładu ubezpieczeń jest ustalane w oparciu o określone indeksy lub inne wartości bazowe, oraz okresu na jaki zawarto umowę, przy czym maksymalny okres użyty do wyliczenia może wynieść odpowiednio 10 lat w przypadku składki regularnej oraz 3 lata w przypadku składki jednorazowej, przy zachowaniu możliwości poniesienia wydatków związanych z tymi opłatami w pierwszym roku ubezpieczenia.

C.   Kolejna kluczowa kwestia dotyczy wprowadzanego w art. 26 ust. 4 projektu obowiązku wypłacenia przez zakład ubezpieczeń w przypadku odstąpienia lub wystąpienia z umowy ubezpieczenia z UFK, wartości jednostek ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych według stanu na dzień pierwszej informacji, o której mowa w art. 20 ust. 3 projektu, pomniejszonej o nie więcej niż 4%. Zakład ubezpieczeń może pomniejszyć wypłacane kwoty o koszt udzielanej ochrony, chyba  że koszty te zostały rozliczone wcześniej. Obowiązek ten wiąże się z prawem klienta do odstąpienia od umowy ubezpieczenia z UFK w terminie 60 dni od dnia otrzymania pierwszej informacji, o której mowa w art. 20 ust. 3 projektu.

W naszej ocenie, przyjęcie propozycji w tym brzmieniu może spowodować istotne ograniczenie sprzedaży ubezpieczeń z UFK jako zbyt ryzykownych dla zakładów ubezpieczeń - jak się wydaje ze szkodą dla klientów. Ponieważ projektowana konstrukcja, wypaczając ideę ubezpieczeń z UFK, przenosi ryzyko inwestycyjne, w okresie pomiędzy dniem określonym w informacji, a dniem skorzystania z prawa odstąpienia (czas na doręczenie informacji plus 60 dni), z klienta na zakład ubezpieczeń. W konsekwencji zakłady ubezpieczeń albo będą proponowały tylko produkty z minimalnym ryzykiem inwestycyjnym (fundusze depozytowe, fundusze obligacji skarbowych) albo w ogóle nie będą w stanie przygotować produktu. Ponadto zaproponowane w projekcie  rozwiązanie wprowadza niebezpieczny mechanizm „pokusy nadużycia" (moral hazard). Klient posiadający w ramach umowy ubezpieczenia z UFK, np. jednostki funduszu akcyjnego mógłby otrzymać ekwiwalent ich 96% wartości po 60 dniach (a nawet dłuższym okresie - dodając czas na doręczenie informacji), gdy tymczasem wartość akcji (indeksu WIG) w tym okresie może spaść np. o 20% (sytuacja z sierpnia 2011). Klient uzyskałby zatem korzyść niezakładaną przez umowę ubezpieczenia i sprzeczną z fundamentalną zasadą ponoszenia ryzyka inwestycyjnego oraz praktyką działania rynków. Za tę korzyść zapłacić musieliby ci klienci ubezpieczyciela, którzy nie zrezygnują z umowy. Przepis ten będzie dodatkowo niekorzystny dla klienta w sytuacji gdy po dniu informacji nastąpi wzrost wartości jednostek. Klient, który skorzysta z prawa odstąpienia straci, gdyż jego wartość odstąpienia będzie obliczana wg stanu na dzień informacji. Wydaje się więc, że skutkiem proponowanych zmian może być pozbawienie konsumentów możliwości nabycia atrakcyjnego produktu ochronno-inwestycyjnego albo poniesienie wysokich kosztów początkowych. Dodatkowo, klienci stracą unikalną ofertę, gdzie w ramach jednej relatywnie niewysokiej składki miesięcznej mają możliwość zabezpieczenia swojego życia i zdrowia, przy jednoczesnej możliwości regularnego i długoterminowego inwestowania na przyszłość. Konkurencja na rynku dostępnych rozwiązań zostanie ograniczona, bo po wyeliminowaniu ubezpieczycieli pozostanie tylko oferta funduszy inwestycyjnych, na które nie nakłada się tego rodzaju ograniczeń, dyskryminując ubezpieczycieli.

W świetle powyższego, proponujemy przyjęcie następującej rekomendacji:

Rekomendacja 2:

Art. 26 ust. 1. „Ubezpieczający może odstąpić od umowy ubezpieczenia na życie, o której mowa w Dziale I Grupa 3 załącznika do ustawy, oraz umowy ubezpieczenia na życie lub dożycie, w której świadczenie zakładu ubezpieczeń z tytułu dożycia jest równe składce ubezpieczeniowej powiększonej o określony w umowie ubezpieczenia wskaźnik, w terminie 60 dni, od dnia wskazanego w pierwszej informacji, o której mowa w Art. 20 ust. 3."

Art. 26 ust 3.

Proponujemy rozdzielenie oraz zastosowanie odmiennych regulacji w stosunku do umów ubezpieczenia opisanych w projekcie ustawy.

Art. 26 ust 3 pkt 1, w odniesieniu do produktów ustrukturyzowanych:

„W przypadku odstąpienia lub wystąpienia z umowy ubezpieczenia na życie, w której wysokość świadczenia jest ustalana w oparciu o określone indeksy lub inne wartości bazowe, o których mowa w Dziale I Grupa 3 załącznika do ustawy, zakład ubezpieczeń wypłaca kwotę równą wartość bieżącej świadczenia z tytułu dożycia ubezpieczonego do końca okresu ubezpieczenia, przemnożoną przez stosunek wpłaconych składek ubezpieczeniowych do wymaganych składek ubezpieczeniowych w całym okresie odpowiedzialności. Zakład ubezpieczeń może pomniejszyć wypłacane kwoty o koszt udzielanej ochrony ubezpieczeniowej, chyba że koszty te zostały rozliczone wcześniej. Jeżeli ubezpieczony finansował koszt składki ubezpieczeniowej ubezpieczający zwraca ubezpieczonemu kwoty wypłacone przez zakład ubezpieczeń"

Zwracamy jednocześnie uwagę na możliwe, przyszłe problemy interpretacyjne związane z wykorzystaniem niejasnych pojęć typu „określone indeksy" lub „inne wartości bazowe". Uprzejmie prosimy o zdefiniowanie tych pojęć w ustawie.

Art. 26 ust 3 pkt 2, w odniesieniu do polisolokat

„W przypadku odstąpienia lub wystąpienia z umowy ubezpieczenia na życie, w której świadczenie zakładu ubezpieczeń z tytułu dożycia jest równe składce ubezpieczeniowej powiększonej o określony w umowie ubezpieczenia wskaźnik, zakład ubezpieczeń wypłaca wartość opłaconych składek, pomniejszonych nie więcej niż o 4%. Zakład ubezpieczeń może pomniejszyć wypłacane kwoty o koszt udzielanej ochrony ubezpieczeniowej, chyba że koszty te zostały rozliczone wcześniej. Jeżeli ubezpieczony finansował koszt składki ubezpieczeniowej ubezpieczający zwraca ubezpieczonemu kwoty wypłacone przez zakład ubezpieczeń".

Propozycja innego sposobu uregulowania kwestii odstąpienia w tego typu umowach (na życie i dożycie) wynika z ich odmiennej konstrukcji. Zakład ubezpieczeń wpłaconą składkę przez klienta przeznacza na zakup instrumentu inwestycyjnego zabezpieczającego wypłatę zysku z inwestycji (opcja) oraz na bezpieczny instrument zapewniający wypłatę gwarantowanej części wpłaconej składki. Wartość gwarantowanej części wzrasta w czasie i nie jest możliwe
by w pierwszym roku wynosiła 96% wpłaconej przez klienta składki. W szczególności jest to istotne w przypadku umów w których okres trwania jest dłuższy niż 3 lata.

D.   Rozumiemy też, że propozycje regulacji w powyższym zakresie odnoszą się do umów które zostaną zawarte po wejściu w życie ustawy, z tego względu proponujemy zawarcie w ustawie przepisów intertemporalnych zgodnie z którymi: „Do  stosunków z umów ubezpieczenia i umów związanych z prowadzeniem działalności  ubezpieczeniowej zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe."

E.    Mając na względzie wagę zasygnalizowanych kwestii, Konfederacja Lewiatan zgłasza otwartość i gotowość konsultacji poszczególnych rozwiązań, zarówno nadzorczych jak i legislacyjnych, tak aby kształt regulacji był jak najlepiej dostosowany do realiów i praktyki bieżącego funkcjonowania rynku ubezpieczeniowego, przy zapewnieniu jak najwyższego poziomu ochrony klientów.

Warszawa, 4 marca 2015 r.

Konfederacja Lewiatan,

KL/147/39/BW/2015