Stanowisko Konfederacji Lewiatan do projektu ustawy o podatku od niektórych instytucji finansowych

2015-12-15

1) Na wstępie, zwracamy się z uprzejmą prośbą o przeprowadzenie konsultacji dotyczących przedmiotowego projektu z organizacjami społecznymi, w tym o umożliwienie Konfederacji Lewiatan przedstawienia opinii do projektu.

Zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy o organizacjach pracodawców, organizacja pracodawców, reprezentatywna w rozumieniu ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego, ma prawo opiniowania założeń i projektów aktów prawnych
w zakresie praw i interesów związków pracodawców. Z kolei, zgodnie z art. 16 ust. 2 ustawy
o organizacjach pracodawców, organy władzy obowiązane są zapewnić organizacjom pracodawców wykonywanie uprawnień na równych prawach ze związkami zawodowymi. Z kolei zgodnie z art. 19 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych, termin przedstawienia opinii powinien być nie krótszy niż 30 dni od dnia skierowania przez organ władzy projektu do zaopiniowania.

Również uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: Regulamin Sejmu RP) nakłada na Sejm określone obowiązki w zakresie konsultacji społecznych projektów aktów prawnych. Zgodnie z art. 34 ust. 3 zdanie pierwsze Regulaminu Sejmu RP, dołączone do projektu ustawy uzasadnienie powinno przedstawiać wyniki przeprowadzanych konsultacji oraz informować o przedstawionych wariantach i opiniach,
w szczególności jeżeli obowiązek zasięgania takich opinii wynika z przepisów ustawy. Ponieważ takie konsultacje dotychczas nie zostały przeprowadzone, to zgodnie z art. 34 ust. 3 zdanie drugie Regulaminu Sejmu RP, w wypadku komisyjnych i poselskich projektów ustaw, Marszałek Sejmu przed skierowaniem do pierwszego czytania kieruje projekt do konsultacji w trybie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach. W przypadku projektu ustawy o podatku od niektórych instytucji finansowych mamy do czynienia z projektem poselskim, a zatem wskazany art. 34 ust. 3 Regulaminu Sejmu RP powinien znaleźć zastosowanie.

2) Zwracam się też z prośbą o uprzednie zaopiniowanie projektu regulacji przez Europejski Bank Centralny w ramach tzw. procedury notyfikacyjnej, zgodnie z art. 127 ust. 4 oraz art. 282 ust. 5 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz szóstym tiret art. 2 ust. 1 decyzji Rady 98/415/WE z dnia 29 czerwca 1998 r. w sprawie konsultacji Europejskiego Banku Centralnego udzielanych władzom krajowym w sprawie projektów przepisów prawnych.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, projekty aktów prawnych Państw Członkowskich UE, które dotyczą spraw walutowych, środków płatności, krajowych banków centralnych, gromadzenia, tworzenia i upowszechniania systemów walutowych, finansowych, bankowych, płatności oraz statystyk bilansów płatniczych, systemów płatności i rozliczeń oraz zasad mających zastosowanie do instytucji finansowych, w zakresie, w jakim wywierają istotny wpływ na stabilność instytucji finansowych i rynków podlegają obowiązkowemu przedłożeniu do opiniowania Europejskiego Banku Centralnego.

3) Przechodząc do merytorycznej oceny projektu, Konfederacja Lewiatan jest przeciwna wprowadzeniu dodatkowego opodatkowania instytucji finansowych. Nie zgadzamy się z opinią wyrażoną w uzasadnieniu do projektu, że ponieważ podatek od aktywów jest podatkiem majątkowym to jego przerzucenie na klientów nie może mieć miejsca. Sam projektodawca stwierdza (w uzasadnieniu), że w przypadku kredytobiorców „...należy oczekiwać zwiększenia marży na rynku kredytów korporacyjnych. Wydaje się, że z uwagi na konkurencję na rynku kredytów indywidualnych, takim klientom banków będzie grozić podwyżka oprocentowania". Projektodawca stwierdza zatem w jednym zdaniu, że wzrosną koszty kredytów, a w drugim - że podatek nie zostanie przerzucony na klientów.

Z badań sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw prowadzonych od 13 lat przez Konfederację Lewiatan wynika, że główną barierą w korzystaniu przez MMŚP z zewnętrznego finansowania jest jego koszt. Jeśli zatem sam projektodawca stwierdza, że „...należy oczekiwać zwiększenia marży na rynku kredytów korporacyjnych", będzie to oznaczało pogłębienie się tej bariery. Będzie ona znacznie silniejsza wobec firm mniejszych niż w przypadku firm dużych ze względu chociażby na większe ryzyko związane z udzielaniem kredytów małym podmiotom (mniejsza siła kapitałowa, mniejsza wartość aktywów, które mogą stanowić zabezpieczenie, mniejsza płynność finansowa, niższa rentowność, itp.).

Ponadto wprowadzenie dodatkowego opodatkowania zmniejszy zdolność instytucji finansowych do udzielania kredytów, która w pierwszej kolejności dotknie także MMŚP. Negatywny efekt będzie zatem podwójny - zmniejszy się dostęp MMŚP do kredytów i staną się one dla nich droższe. Taki scenariusz można przewidywać m.in. na podstawie silnego osłabienia akcji kredytowej
i podniesienia jej kosztów dla klientów na Węgrzech po wprowadzeniu tam dodatkowego podatku dla instytucji finansowych.

Wprowadzenie podatku może mieć negatywny wpływ na koszty finansowania inwestycji polskich przedsiębiorstw, także tych realizowanych w formie leasingu. Warto przy tym podkreślić, że leasing stanowi główne źródło finansowania firm z sektora MMŚP. Podmioty prowadzące działalność leasingową finansowane są bowiem przez banki i, jako że są to kredyty korporacyjne, brak będzie przeszkód dla wzrostu ich kosztów. Podniesienie kosztów pozyskania kapitału przez firmy leasingowe automatycznie podroży z kolei korzystanie z leasingu jako formy finansowania inwestycji przez przedsiębiorców - szczególnie MMŚP. Wzrost kosztów leasingu - jako specyficznej formy finansowania inwestycji - przyczyni się do ograniczenia możliwości nabywania nowych technologii przez przedsiębiorców, a w konsekwencji będzie mieć negatywny wpływ na innowacyjność firm. Zwiększone koszty finansowania inwestycji leasingiem oznaczają ograniczenie akcji inwestycyjnej również dlatego, że więcej podmiotów z sektora MMŚP nie przejdzie pozytywnie weryfikacji w zakresie ryzyka (co nie musiałoby zaistnieć przy niezmienionym poziomie kosztów obsługi leasingu).

Konfederacja Lewiatan nie zgadza się również z opinią projektodawcy dotyczącą skutków
dla depozytariuszy wprowadzenia dodatkowego podatku. W uzasadnieniu projektodawca pisze „banki konkurują obecnie o pieniądz depozytariuszy i wobec tego trudno oczekiwać, że w związku z wprowadzeniem podatku bankowego będą obniżać oprocentowanie lokat". O poziomie oprocentowania lokat decyduje wiele czynników, w tym m.in. stopa referencyjna NBP, popyt na pieniądz, podaż pieniądza, a także strategie banków dotyczące zarządzania płynnością finansową (banki stosują różne strategie dotyczące płynności, w tym strategię magazynowania płynności oraz zarządzania pożyczoną płynnością. Pierwsza wyraża się wysokim poziomem rezerw płynności w formie gotówki i łatwo zbywalnych aktywów, druga - zaciąganiem pożyczek na pokrycie bieżącego popytu na płynność oraz ograniczonym „magazynowaniem" płynnych aktywów. Dla obu tych strategii podejście do oprocentowania lokat będzie odmienne). Poziom konkurencji nie jest czynnikiem decydującym przy określaniu poziomu oprocentowania lokat. Można się zatem spodziewać spadku oprocentowania, a w dłuższej perspektywie, gdy wrócimy na ścieżkę inflacji a stopa referencyjna NBP będzie podnoszona - albo braku wzrostu, albo słabego wzrostu oprocentowania dla skompensowania przynajmniej części dotykowych obciążeń podatkowych. Taka sytuacja będzie negatywnie wpływać na skłonność Polaków do oszczędzania. A oszczędności są podstawą rozwoju, tworzą bowiem bazę dla inwestowania.

Wprowadzenie dodatkowego podatku od instytucji finansowych może zatem negatywnie odbić się na zdolności polskiej gospodarki do rozwoju poprzez ograniczenie dostępu do finansowania dla mniejszych podmiotów, a także zmniejszenie skłonności Polaków do oszczędzania.

Mimo publicznie dostępnych danych w uzasadnieniu projektu brakuje również analizy zasadności przyjętej wysokości stawki pod kątem powstałego obciążenia na podatników, którymi będą podmioty o szczególnym znaczeniu dla gospodarki i stabilności systemu finansowego. Projektodawca przyjął jako bazę dane za cały sektor nie wnikając w poziom rentowności poszczególnych banków czy ubezpieczycieli, podczas gdy wiele z banków czy zakładów ubezpieczeń wykaże w rezultacie wprowadzenia tego podatku straty bilansowe co prowadzić będzie do wszczynania postępowań naprawczych, a to z kolei może wywołać nieprzewidywalne skutki i ryzyka systemowe. Zasadne, naszym zdaniem, jest zasięgnięcie szczegółowej opinii Komisji Nadzoru Finansowego i Narodowego Banku Polskiego w tym zakresie.

Konfederacja Lewiatan zdaje sobie jednak sprawę z determinacji rządu do wprowadzenia dodatkowego opodatkowania instytucji finansowych. Dlatego przedstawiamy poniżej szczegółowe uwagi dotyczące projektu ustawy o podatku od niektórych instytucji finansowych wskazując na wątpliwości, które budzi część zapisów, w tym ich nieprecyzyjność, a także proponując pewne zmiany.

Uwagi szczegółowe:
A. Opodatkowanie zakładów ubezpieczeniowych:
Duże wątpliwości i niezrozumienie budzi propozycja wysokiej stawki podatkowej dla zakładów ubezpieczeniowych i zakładów reasekuracji. Zgodnie z art. 7 ust. 2 projektu, podatnicy, o których mowa w art. 4 pkt. 5-8, czyli zakłady ubezpieczeń, zakłady reasekuracji, rozliczają podatek miesięcznie i stawka podatku za każdy miesiąc wynosi 0,05% podstawy opodatkowania. Oznacza to, że stawka podatkowa dla zakładów ubezpieczeniowych i reasekuracji jest o 0,0175 punktów procentowych miesięcznie wyższa aniżeli stawka dla banków i SKOKów.

W uzasadnieniu projektodawcy piszą „zgodnie z danymi Komisji Nadzoru Finansowego suma bilansowa sektora ubezpieczeniowego na dzień 30.06.2015 wynosiła 180 mld, a wynik finansowy netto po sześciu miesiącach to prawie 3,5 mld zł. Z danych tych wynika wyższa rentowność sektora ubezpieczeń
w stosunku do bankowego, co uzasadnia stosowanie wyższej stawki podatku w wysokości 0,05% miesięcznie".

Nie ma żadnego uzasadnienia dla oceniania rentowności jakiegokolwiek podmiotu gospodarczego,
a tym samym całej branży, na podstawie wyników finansowych dotyczących półrocznego okresu działalności. W ciągu 6 miesięcy mogą wystąpić różne czynniki mające jednorazowy wpływ na wyniki finansowe. Dlatego w analizach finansowych przyjmuje się do badań, w tym do oceny rentowności, okresy co najmniej 3 letnie. W przypadku działalności ubezpieczeniowej jest to bym bardziej uzasadnione, że przychody zmieniają się wolno i da się je z dużym prawdopodobieństwem określić. Natomiast wypłaty ubezpieczeń mogą podlegać bardzo dużym wahaniom. Poza tym bazowanie na średnich wynikach dla całego sektora ubezpieczeniowego jest dalekie od realnej sytuacji poszczególnych zakładów ubezpieczeń. Nawet jeśli weźmiemy pod uwagę tylko wyniki za pierwsze 6 miesięcy 2015 r. (co w żadnej mierze nie jest uzasadnione) to relacja wyniku finansowego zakładów ubezpieczeń do aktywów za pierwsze półrocze 2015 roku wynosi 1,9%. Wynik taki jest jednak generowany przez znaczną mniejszość objętych podatkiem zakładów ubezpieczeń. Z 11 objętych podatkiem zakładów wynik co najmniej na tym poziomie osiągnęło jedynie 3 z nich. Całkowity udział tych trzech towarzystw w wyniku finansowym osiąganym przez cały sektor w pierwszym półroczu 2015 roku wynosi 79,4%, a w całkowitych aktywach 43,8%. Oznacza to, iż projektodawca planuje opodatkować zakłady ubezpieczeń podwyższoną stawką de facto w oparciu o wynik finansowy osiągany przez mniej niż połowę rynku. Dlatego nie ma merytorycznego uzasadnienia dla opodatkowania firm ubezpieczeniowych wyższą stawką podatku od aktywów. Co więcej, w odniesieniu do zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji (a ściśle rzecz ujmując
w odniesieniu do podatników, o których mowa w art. 4 pkt. 5-8 projektu), brak jest mechanizmów obniżających podstawę opodatkowania - o wartość funduszy własnych. To rozwiązanie także nie ma merytorycznego uzasadnienia.

Konfederacja Lewiatan postuluje przyjęcie dla zakładów ubezpieczeniowych:
- stawki podatku od aktywów w wysokości 0,0325% miesięcznie,
- obniżenie podstawy opodatkowania o wartość funduszy własnych ustalaną przez zakład na koniec każdego miesiąca.

B. Zwolnienia od podatku :
Projekt przewiduje zwolnienie od podatku banków państwowych (art. 10 projektu ustawy).
W uzasadnieniu projektodawca pisze, że „zdecydowano się zwolnić od podatku Bank Gospodarstwa Krajowego i ewentualnie inne banki państwowe, które mogą powstać w przyszłości. Takie instytucje realizują cele polityki gospodarczej Państwa i są powołane w innym celu niż stricte komercyjny.
Ich opodatkowanie, zważywszy, że aktywa są wyposażone przez Państwo nie ma sensu i generowałoby jedynie „pusty obrót" pieniądza, zamiast realizować cele fiskalne założone w ustawie".

Konfederacja Lewiatan zgadza się, że nie należy opodatkowywać tej części aktywów, które służą bezpośrednio realizacji celów polityki gospodarczej Państwa. Jednak BGK prowadzi także działalność komercyjną. Np. w 2013 r. należności od sektora niefinansowego stanowiły ok. 13% aktywów, a udział dłużnych papierów wartościowych banków w aktywach - ponad 23%. Uważamy, że aktywa związane z działalnością komercyjną BGK powinny być opodatkowane na tych samych zasadach co aktywa innych banków. Gdyby tak się nie stało, BGK uzyskałoby w swojej działalności komercyjnej nieuzasadnioną przewagę konkurencyjna na rynku, co zaburzałoby konkurencję. Poza tym zwolnienie z podatku działalności komercyjnej banku państwowego (dzisiaj BGK, a w przyszłości „ewentualnie innych banków państwowych") może zostać uznane za niezgodne z prawem unijnym - za nieuzasadniona pomoc publiczną.

C. Uwaga do art. 5 ust. 1 projektu - ustalenie podstawy opodatkowania:
1) Użyty w art. 5 pkt 1 zapis "nadwyżka sumy wartości aktywów podatnika wynikająca z zestawienia obrotów i sald sporządzonego przez podatnika na podstawie zapisów na kontach księgi głównej" jest nieprecyzyjny i nie pozwala jednoznacznie określić podstawy opodatkowania. Wskazanie jako podstawy wyliczenia podatku sumy wartości aktywów z zestawienia obrotów i sald rodzi szereg wątpliwości.
W szczególności nie jest jasne jak należy potraktować takie pozycje występujące w zestawieniu obrotów i sald, jak np.:
- środki trwałe - wykazywane w wartości brutto po stronie aktywnej, z oddzielnie wykazywanym umorzeniem po stronie pasywnej,
- kredyty i należności - wykazywane w wartości brutto po stronie aktywnej, z oddzielnie wykazywanymi odpisami z tytułu utraty wartości po stronie pasywnej,
- papiery wartościowe - wykazywane po stronie aktywnej, z oddzielnie wykazywaną wyceną
(w przypadku zniżki wartości) i odpisami z tytułu trwałej utraty wartości po stronie pasywnej,
- wycena instrumentów pochodnych, której poszczególne komponenty dla tego samego instrumentu wykazywane są zarówno po stronie aktywnej jak i pasywnej,
- aktywa/zobowiązania z tytułu podatku odroczonego,
- konta techniczne/rozliczeniowe, których salda w swojej istocie nie reprezentują ani aktywów ani pasywów i są kompensowane w procesie przygotowywania bilansu/sprawozdania finansowego.

2) Poddajemy zatem pod rozwagę, zmianę sposobu (źródła) ustalania podstawy opodatkowania (art. 5 ust. 1 projektu). Proponujemy oparcie się na aktywach bilansowych raportowanych miesięcznie przez banki w pakiecie FINREP lub Webis (zał. nr 10 lub 2 do uchwały Zarządu NBP nr 38/2015 z dnia 23 lipca 2015 r. zmieniającej uchwałę w sprawie trybu i szczegółowych zasad przekazywania przez banki
do Narodowego Banku Polskiego danych niezbędnych do ustalania polityki pieniężnej i okresowych ocen sytuacji pieniężnej państwa oraz oceny sytuacji finansowej banków i ryzyka sektora bankowego). Przemawiają za tym następujące argumenty:

a) Projekt w art. 5 ust. 1 zakłada oparcie się na tzw. "obrotówce" (zestawienie obrotów i sald), w której odrębnie ujmowane są po dwóch stronach kredyty w wartościach brutto i rezerwy (odpisy aktualizacyjne) tworzone na nie. Oznacza to, że banki opodatkują podatkiem majątkowym aktywa warte bilansowo i rynkowo 0 (kredyty pokryte 100% odpisem/rezerwą), więc przeczy to w ogóle założeniem takiego podatku - przestaje być po prostu podatkiem majątkowym.
b) Oparcie się na sprawozdawczości FINREP/WEBIS ułatwi podatnikom kalkulację podatku, zmniejszy ryzyko błędów operacyjnych a władzom skarbowym ułatwi kontrolę prawidłowości wyliczania kwot (wystarczy uzgadnianie się z danymi jakie uzyskiwać będzie NBP co m-c od banków, bez konieczności tzw. "wchodzenia" na kontrolę podatkową) i planowania/oceny realizacji wpływów z tego podatku vs. zabudżetowany wpływ.
c) Zaliczka na koszt nadzoru KNF opiera się właśnie na sumie aktywów z Webisa.
d) Jest to sprawozdawczość oparta na jednolitych zasadach, sporządzana przez cały sektor bankowy.

3) W odniesieniu do zakładów ubezpieczeń wobec różnych systemów księgowych wykorzystywanych
w zakładach ubezpieczeń do prowadzenia księgi głównej wnioskujemy aby zapis art. 5 ust.1 jednoznacznie wskazywał na „wyliczenie podstawy opodatkowania jako nadwyżki sumy bilansowej wynikającej z bilansu sporządzonego na koniec każdego miesiąca obniżonej o kwotę 4.000.000.000 PLN."
D. Postulaty wyłączeń określonych kategorii aktywów:
1) Banki i SKOKi (podatnicy, o których mowa w art. 4 pkt. 1-4 projektu):
Analizując kwestię szczegółowego sposobu ukształtowania podstawy opodatkowania ze względów systemowych rozważyć należy klika kategorii wyłączeń, co wynika również z uwzględnienia praktyki innych jurysdykcji, które „podatki bankowe" wprowadziły (co prawda najczęściej odwołując się w definicji podstawy opodatkowania do zobowiązań a nie aktywów):
a) koncepcyjnie z aktywów stanowiących podstawę opodatkowania powinny być wyłączone papiery skarbowe zaś ich opodatkowanie jest błędem, który może ograniczyć potencjał finansowania długu publicznego przez system bankowy (podatek stanowi w tym przypadku swoista sankcje za uprzednie udzielenie takiego finansowania) - Uważamy, że z podstawy opodatkowania należy wyłączyć również bony i obligacje skarbowe oraz bony pieniężne NBP (obligacje polskie). Wprowadzenie podatku od aktywów w obecnej postaci będzie miało negatywny wpływ na rynek tych instrumentów dłużnych.
b) wyłączenie z podstawy opodatkowania aktywów w podatku odroczonym, które stanowią pozycje stricte rachunkową w dużej mierze będącą pochodną przyjętego sposobu ewidencji oraz efekt rozbieżności pomiędzy regulacjami podatkowymi a rachunkowymi, nie zaś kategorię majątkową, która powinna podlegać temu rodzajowi opodatkowania (przykładowo podstawa opodatkowania będzie wzrastać wraz ze zwiększeniem straty podatkowej czy zmiany stawki CIT);
c) dokonanie wyłączenia aktywów z podstawy opodatkowania w wysokości równowartości zobowiązań z tytułu wyemitowanych listów zastawnych albo wyłączyć aktywa, które stanowią podstawę emisji listów zastawnych, o których mowa w art. 24 ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych.
d) warto też rozważyć ograniczenie się przy definiowaniu podstawy opodatkowania
do kategorii aktywów, które mogą powstać w działalności instytucji finansowych z tytułu aktywności regulowanej, nie zaś wszelkie kategorie aktywów, które są standardem dla wszystkich podmiotów prowadzących działalność gospodarczą.
e) Warto rozważyć zwolnienie z opodatkowania także kredytów mieszkaniowych udzielonych przez banki uniwersalne, jak również kredyty dla małych i średnich przedsiębiorstw. Uważamy, że wprowadzenie ustawy w obecnym kształcie spowoduje generalne ograniczenie akcji kredytowej. Jednak ze względu na szczególne znaczenie potrzeb ludności oraz małych i średnich przedsiębiorców, które realizowane są poprzez finansowanie
za pomocą kredytów mieszkaniowych oraz kredytów dla małych i średnich przedsiębiorstw, uważamy że w przypadku wejścia w życie ustawy te grupy kredytów powinny być potraktowane w sposób szczególny.

2) Zakłady ubezpieczeń i reasekuracji (podatnicy, o których mowa w art. 4 pkt. 5-8 projektu):
Zwracamy uwagę, że opodatkowanie całkowitych aktywów ubezpieczycieli jest jednoznaczne
z nałożeniem podatku również na aktywa na pokrycie tzw. rezerwy techniczno-ubezpieczeniowej (RTU), która stanowi 75% całkowitej sumy bilansowej zakładów ubezpieczeń ogółem wg. danych KNF na koniec II kwartału 2015 roku. Konieczność utworzenia tej rezerwy wynika wprost z ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 22.05.2003 obowiązującej do końca 2015 roku, a także z ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej z 11.09.2015 obowiązującej od 1 stycznia 2015. Zgodnie z art. 151 ustawy wcześniejszej i zgodnie z Art. 224 ustawy późniejszej są one tworzone w celu pokrycie bieżących i przyszłych zobowiązań z tytułu zawartych umów ubezpieczenia. Celem RTU jest więc zabezpieczenie wypłaty odszkodowań i świadczeń w odpowiedniej wysokości.

Powyższe oznacza, że zgodnie z aktualną wersją propozycji ustawowej opodatkowaniu podlegałyby środki generujące przyszły strumień odszkodowań i świadczeń wypłacanych przez zakłady ich klientom. Utworzenie RTU jest wprost konsekwencją zawarcia umów ubezpieczeniowych i jest ono częścią składową kalkulacji składki ubezpieczeniowej. Opodatkowanie aktywów na pokrycie RTU będzie musiało pociągnąć za sobą konieczność podwyższenia tej składki. Lokowanie środków w aktywa przeznaczone na RTU podlega także ścisłym ograniczeniom ustawowym ograniczającym maksymalne udziały aktywów, które mogą być lokowane w poszczególne instrumenty finansowe. Z racji na te ograniczenia zakłady ubezpieczeniowe nie mogą mogły zrekompensować opodatkowania aktywów inwestowaniem ich w przynoszące większy dochód, ale też obarczone wyższym ryzykiem instrumenty. Co więcej, nie ma możliwości zainwestowania tych środków w rozwój działalności - muszą one pozostać w formie wynikającej z ustawowych ograniczeń. Należy podkreślić, że celem takiego podejścia jest zabezpieczenie interesów ubezpieczonych. Tworzenie RTU zapewnia odpowiedni standard i bezpieczeństwo klientów zakładów ubezpieczeń.
Zwracamy uwagę, że opodatkowanie części RTU stanowiącej rezerwy ubezpieczeń na życie gdy ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający (czyli dla Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych) jest wprost opodatkowaniem kapitału będące własnością klienta. Ta część aktywów to 31% ich całkowitej sumy (wg. danych KNF na II kwartał 2015 roku). Można więc powiedzieć, że 1/3 opodatkowania aktywów zakładów ubezpieczeń jest wprost opodatkowaniem klienta. Warto przypomnieć,
iż to właśnie na tej podstawie wyłączono w planowanego podatku Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych (TFI). Opodatkowanie tej części aktywów zakładów ubezpieczeń byłoby równoznaczne opodatkowaniu TFI, a co za tym idzie równoznaczne z opodatkowaniem klientów.

Warto w tym miejscu zauważyć także, iż szacowany aktualny udział UFK w całkowitych oszczędnościach polskich gospodarstw domowych to ponad 4%. Opodatkowanie tych oszczędności w dużym stopniu zniechęci Polaków do oszczędzania w sytuacji gdy stopa oszczędności w Polsce jest na jednym z najniższych poziomów w Europie.

Poważne wątpliwości z tego punktu widzenia budzi także opodatkowanie aktywów, będących zabezpieczeniem tradycyjnych umów ubezpieczenia na życie i dożycie. Integralną częścią tych umów stanowią bowiem mechanizm gwarantowanej stopy zwrotu oraz mechanizm dzielenia się zyskiem inwestycyjnym osiąganym powyżej stopy gwarantowanej. W ramach mechanizmu gwarantowanej stopy zwrotu zakłady ubezpieczeń gwarantują osiągnięcie określonej stopy zwrotu z wpłaconych przez ubezpieczonego składek. Obłożenie tych aktywów podatkiem obniży osiąganą realną stopę zwrotu. Obciążenie aktywów pokrywających zobowiązania dla już zawartych umów, przy zawieraniu których ten podatek nie był brany uwagę, jest de facto działaniem prawa w wstecz. Dodatkowo w ramach mechanizmu dzielenia się zyskiem w przypadku gdyby osiągnięta rzeczywista stopa zwrotu przekroczyła stopę gwarantowaną zakłady ubezpieczeń zobowiązują się do podzielenia się tym dodatkowym zyskiem z klientem. Opodatkowanie tej części aktywów jest więc po pierwsze, podobnie jak w przypadku UFK, opodatkowaniem potencjalnych zysków potencjalnie osiąganych przez klienta, a po drugie zmniejsza prawdopodobieństwo ich osiągnięcia.
Mając powyższe na uwadze Konfederacja Lewiatan postuluje wyłączenie ww. kategorii aktywów spod podstawy opodatkowania nowym podatkiem.
3) Podatek jako koszt uzyskania przychodu:
Poważną wątpliwość prawną Konfederacji Lewiatan budzi zakaz zaliczenia daniny publicznej, jaką jest ten podatek, do kosztów uzyskania przychodu. Z samej konstrukcji podatku wynika, iż jego koszt jest pochodną wysokości posiadanych aktywów, a tym wskazuje na związek tego kosztu z przychodem. Taka relacja, na gruncie przepisów o podatku dochodowym od osób prawnych, umożliwia - co do zasady, traktowanie kosztu za koszt podatkowy. W tym kontekście nie jest uzasadnione wyłączanie z kosztów podatkowych immanentnego kosztu prowadzenia działalności przez instytucje finansowe, jakim ma być podatek od instytucji finansowych. Inne podatki majątkowe jako podatek od nieruchomości czy podatek od czynności cywilnoprawnych stanowią koszt uzyskania przychodu, co więcej w zdecydowanej większości państw „podatek bankowy" stanowi koszt podatkowy (w tym np. na Węgrzech). W skrajnej sytuacji może to oznaczać, że instytucja finansowa, wypracowując rachunkowo i podatkowo (w zakresie podatku dochodowego) zysk/dochód, nawet po opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych, może, wskutek obciążenia podatkiem bankowym - wykazać stratę rachunkową.

Dodatkowo, abstrahując od powyższych argumentów, warto zauważyć, iż sama proponowana data wejścia w życie art. 13 projektowanej ustawy, tj. 1 lutego 2016 r. może budzić wątpliwości natury konstytucyjnej. Należy zauważyć, iż orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego statuują zasadę, że zmiany w podatkach rozliczanych rocznie (tak jak na przykład podatek dochodowy od osób prawnych), powinny zostać uchwalone i ogłoszone do końca listopada poprzedniego roku, w tym wypadku taką datą jest 30 listopada 2015 r. W przeciwnym razie, zmiany takie mogą zostać uznane za niezgodne z Konstytucją. Nie zmienia tej zasady fakt, iż sam podatek od niektórych instytucji finansowych ma być rozliczany miesięcznie, gdyż propozycja zapisu (zmiany w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych) w art. 13 projektowanej ustawy dotyczy podatku dochodowego od osób prawnych, a więc podatku rozliczanego rocznie.
Przykładowo, w jednym z orzeczeń, TK stwierdził, że: „w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego dotyczącym podatków wymierzanych w skali rocznej, uznającym w zasadzie swobodę Parlamentu
do kształtowania wysokości podatków, ukształtowanych zostało kilka zasad, z których wynika między innymi obowiązek zachowania odpowiedniej vacatio legis poprzedzającej wprowadzenie zmian przepisów podatkowych". Zmiany takie "powinny wchodzić w życie przynajmniej na miesiąc przed końcem poprzedniego roku podatkowego" (orzeczenie z 28 grudnia 1995 r., K. 28/95, OTK ZU Nr 3/1995, s. 204-205). Także w wyroku z dnia 25 kwietnia 2001 r. Sygn. K. 13/01 TK stwierdził, że: „Gdy chodzi
o legislację podatkową, to w dotychczasowym orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wskazywano już, iż nie jest w zasadzie dopuszczalne dokonywanie zmian obciążeń podatkowych w ciągu roku" (orzeczenie z 29 marca 1994 r., K. 13/93, OTK w 1994 r., cz. I, s. 49-50).

W konsekwencji, w świetle powyższych wyroków Trybunału Konstytucyjnego, dokonanie zmiany ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych w trakcie roku (w tym wypadku od 1 lutego 2016 r.) jest obarczone ryzykiem uznania tej zmiany za niezgodną z Konstytucją i tym samym naraża Skarb Państwa na ewentualną odpowiedzialność finansową z tego tytułu.
W świetle powyższego postulujemy wykreślenie art. 13 z projektowanej ustawy o podatku
od niektórych instytucji finansowych.
4) Uwaga do art. 11 projektu:
W naszej ocenie, zasadne jest dodanie do art. 11 wyłączenia odnoszącego się do banków, które wszczęły postępowanie naprawcze zgodnie z art. 142 ust. 1 ustawy - Prawo bankowe. W projektowanym brzmieniu wyłączeniem są objęte banki (a także zakłady ubezpieczeń oraz SKOK-i) względem których wydana została decyzja KNF o ustanowieniu zarządu komisarycznego co ma miejsce w sytuacji gdy zarząd banku nie przekaże programu postępowania naprawczego zgodnie z art. 142 ust. 1 albo gdy realizacja tego programu okaże się nieskuteczna. Wprowadzenie zarządu komisarycznego jest tylko kwalifikowaną postacią postępowania naprawczego będącą następstwem braku działań lub nieskuteczności działań zarządu banku - innymi słowy, może zdarzyć się, że banki o porównywalnej sytuacji finansowej będą inaczej opodatkowane tylko dlatego, że zarząd jednego z banku działa z należytą starannością a drugi nie.
5) Przegląd ustawy:
Postulujemy również ustanowienie podatku od niektórych instytucji finansowych jako podatku terminowego ustalonego na określony czas, np. na 2 lata, a następnie przegląd ustawy i rozważenie, czy jego utrzymanie w przyszłości będzie zasadne.

Konfederacja Lewiatan, Warszawa, 14 grudnia 2015 r., KL/681/275/BW/2015