Konieczne są działania w celu zapobieżenia kolejnym ograniczeniom dostaw energii
2016-07-28
Zbliżająca się rocznica ubiegłorocznych przerw w dostawie energii elektrycznej, trudna sytuacja systemu w gorących dniach czerwca br. oraz ostrzeżenia Prezesa PSE odpowiedzialnego za bezpieczeństwo energetyczne Polski, powodują zrozumiałą nerwowość wśród przemysłowych odbiorców energii.
Po sierpniowym kryzysie, Konfederacja Lewiatan przygotowała stanowisko w sprawie koniecznych działań w celu zapobieżenia kolejnym ograniczeniom dostaw energii oraz minimalizacji ograniczeń w dostawie energii elektrycznej w przypadku wystąpienia tego stanu. Zostało ono wypracowane z udziałem wytwórców i odbiorców energii oraz operatorów systemu dystrybucyjnego. Wyrażamy w nim m.in. pogląd, że zastosowany mechanizm redukcji zapotrzebowania oparty na przepisach prawa energetycznego nie powinien być w przyszłości podstawowym środkiem zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii po stronie popytowej i powinien być zastąpiony przez odpowiednie rozwiązania rynkowe.
Bylibyśmy zobowiązani za możliwość przedstawienia naszych analiz i rekomendacji oraz wysłuchania (najchętniej uspokajających) informacji o działaniach jakie podejmuje URE w celu zapewnienia ciągłych dostaw energii.
Stanowisko Konfederacji Lewiatan
w sprawie koniecznych działań
w celu zapobieżenia kolejnym ograniczeniom dostaw energii
Tło problemu
9 sierpnia 2015 r. PSE S.A., operator polskiego systemu sieci elektroenergetycznych, ogłosił wprowadzenie ograniczeń w poborze energii elektrycznej na terenie Polski. Ograniczenia zaczęły obowiązywać od godziny 10:00 następnego dnia, tj. 10 sierpnia 2015 r. Objęły one wszystkich odbiorców o mocy umownej większej niż 300 kW. Następnego dnia, 11 sierpnia, decyzja PSE została usankcjonowana poprzez przyjęcie przez Radę Ministrów rozporządzenia, zgodnie z którym PSE zostały upoważnione do wprowadzania ograniczeń do 31 sierpnia 2015 r.
Zgodnie z informacjami udostępnionymi przez PSE, w sierpniu 2015 r. wystąpiła sytuacja zagrożenia bezpieczeństwa elektroenergetycznego Polski, która była koincydencją zwiększonego zapotrzebowania na energię w okresie szczytu porannego oraz ograniczeń po stronie podażowej, tj. mniejszych możliwości produkcyjnych wytwórców energii. Obie te okoliczności były skutkiem ekstremalnych, zdaniem PSE, warunków pogodowych.
W szczególności, wysokie temperatury zewnętrzne spowodowały pogorszenie warunków chłodzenia jednostek cieplnych z otwartymi układami chłodzenia i ograniczenie ich dostępności. Ponadto, kilka jednostek wytwórczych, w tym największy w krajowym systemie elektroenergetycznym (KSE), blok nr 13 w Elektrowni Bełchatów o mocy 850 MW, było niedyspozycyjnych na skutek awarii. Ubytku mocy i rezerw nie dało się uzupełnić generacją elektrowni wiatrowych ze względu na bezwietrzną pogodę.
W efekcie wprowadzenia tzw. 20 stopnia zasilania, 11 sierpnia 2015 r., co najmniej 1600 odbiorców o bardzo różnej skali i rodzaju zużycia zostało zmuszonych do ograniczenia własnego zapotrzebowania na energię. Odbiorcy nie zostali uprzedzeni o możliwości wprowadzenia ograniczeń w poborze energii z odpowiednim wyprzedzeniem i w związku z tym nie przygotowywali się na taką okoliczność.
Ograniczenia w dostawach energii elektrycznej wprowadzane są przez PSE na podstawie planu wprowadzania ograniczeń uzgadnianego z Prezesem URE. Odpowiednio plany opracowują i uzgadniają z Operatorem systemu Przesyłowego Operatorzy Systemów Dystrybucyjnych. Należy podkreślić, że operator systemu przesyłowego jest praktycznie (na mocy ustawy) zwolniony z odpowiedzialności materialnej i skutków, jakie wprowadzenie ograniczeń wywołują u odbiorców, w przypadku jeśli nie dopuścił się niedbalstwa przy ocenie zasadności wprowadzenia ograniczeń.
Sposób egzekwowania ograniczeń polega na bezpośrednim informowaniu indywidualnie każdego odbiorcy przez OSD o konieczności zmniejszenia poboru mocy. W praktyce oznacza to wyłączenie przez odbiorców części urządzeń pobierających energię z sieci.
Komentarz Konfederacji Lewiatan
Wprowadzenie ograniczeń poboru energii elektrycznej miało miejsce po raz pierwszy od ponad 25 lat. Sytuacja ta była podwójnie szkodliwa z punktu widzenia interesu gospodarczego Polski. Po pierwsze wymuszona redukcja poboru energii była przyczyną bezpośrednich strat ekonomicznych ponoszonych przez podmioty gospodarcze działające na obszarze Polski, co zapewne znajdzie pewne odzwierciedlenie w poziomie polskiego PKB. Po drugie, PSE zastosowały, przewidziane w prawie, administracyjne narzędzie ograniczenia poboru energii, nie wykorzystując uprzednio możliwości komercyjnych (rynkowych) redukcji zapotrzebowania, przy pełnej i niemal natychmiastowej aprobacie rządu. Ten precedens może skłaniać operatora i organy władzy publicznej do podejmowania podobnych działań w przyszłości, zamiast wypracowania rozwiązań opartych na rynkowej wycenie energii niedostarczonej odbiorcom.
Trudno mówić o „ekstremalnych warunkach pogodowych", w sytuacji, gdy nie wystąpiły żadne katastrofalne zdarzenia atmosferyczne (tornado, tsunami, powodzie), geologiczne (trzęsienia ziemi), czy inne o nadzwyczajnym, nieprzewidywalnym charakterze (ataki terrorystyczne czy pożary na dużą skalę). Długotrwały okres upałów i suchej, bezwietrznej pogody jest sytuacją naturalną, na wystąpienie której system powinien być przygotowany w ramach rutynowego planowania pracy.
Nie jest ciągle jasne (brak publicznie dostępnej informacji), czy możliwa była w tym czasie transgraniczna wymiana handlowa. Warto podkreślić, że na tzw. profilu synchronicznym (Polska, Niemcy, Czechy, Słowacja), praktycznie jest ona niemożliwa od 2006 r. ze względu na brak zdolności przesyłowych udostępnianych przez PSE. Nie ma też danych czy sieci przesyłowe były i ewentualnie w jakim stopniu przeciążone i czy istniały w związku z tym ograniczenia w możliwościach dostarczenia mocy wyprodukowanej przez elektrownie.
Należy podkreślić, że ograniczenia w dostawach nie spowodowały odpowiedniego chwilowego wzrostu cen na rynku energii elektrycznej (na tzw. rynku spot). Dotyczy to również rynku bilansującego, którego mechanizmy okazały się wadliwe: ograniczenie popytu spowodowało przyjęcie ofert niższych cenowo.
Konfederacja Lewiatan wyraża pogląd, że zastosowany mechanizm redukcji zapotrzebowania oparty na przepisach prawa energetycznego nie powinien być w przyszłości podstawowym środkiem zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii po stronie popytowej i powinien być
w tym zakresie zastąpiony przez odpowiednie rozwiązania rynkowe (DSR).
Rozwój usług redukcji obciążenia będzie możliwy przede wszystkim ze strony dużych odbiorców energii elektrycznej charakteryzujących się możliwością przesunięcia zużycia energii elektrycznej poza godziny szczytowego zapotrzebowania na moc w KSE. Atrakcyjność usług DSR dla odbiorców energii elektrycznej polega na jej odpłatności - za zredukowaną moc. Klient otrzymuje wynagrodzenie, które jest rekompensatą za ponoszone straty wynikające z konieczności zmniejszenia produkcji lub jej realizacji w innym czasie.
W tym zakresie jako niewystarczające traktujemy wyjaśnienia PSE wskazujące na zbyt wysokie ceny ofertowe jako na przyczynę braku możliwości pozyskania odpowiedniej wielkości ofert na usługę redukcji obciążenia. Analizy rynkowe wskazują, że wartość niepobranej energii (VOLL) może w warunkach polskich osiągać wartości nawet kilku tysięcy złotych i w tym kontekście ceny za redukcję na polecenie OPS zbliżające się do tych wartości są jak najbardziej uzasadnione, jeśli zostały uzyskane w odpowiedni transparentnych postępowaniach przetargowych. Odpłatne usługi redukcji zapotrzebowania powinny stać się podstawową metodą pozyskiwania możliwości redukcji obciążenia przez OSP.
Tryb wprowadzenia ograniczeń, jakkolwiek zgodny z obowiązującymi przepisami, należy uznać za anachroniczny: upały utrzymywały się od kilku tygodni, a PSE w tym czasie nie przekazały informacji o potencjalnym zagrożeniu, która pozwoliłaby odbiorcom zrozumieć powagę sytuacji i przygotować się na ewentualne wyłączenia. Również władze publiczne nie informowały o pogarszającym się stanie bezpieczeństwa dostaw i nie apelowały do odbiorców o dobrowolne ograniczenie zużycia w godzinach szczytowego obciążenia KSE, tak jak jest to praktykowane
w wielu innych krajach.
Konfederacja Lewiatan uważa, że pozbawianie dostaw energii części odbiorców bez odszkodowania nie może być traktowane jako odpowiednie narzędzie zapewnienia bezpieczeństwa dostaw na obecnym etapie rozwoju rynku energii. Jednocześnie nie może być akceptowana sytuacja, gdy zastosowanie tak drastycznych środków nie jest wyceniane przez rynek i tym samym nie stwarza odpowiednich sygnałów ekonomicznych dla działań, jakie powinny być podejmowane w zakresie bezpieczeństwa przez wszystkich uczestników rynku.
Postulaty na przyszłość
Sytuacja z sierpnia 2015, a także analizy PSE, wskazują na możliwość powtarzania się stanu zagrożenia dostaw energii, co będzie stanowić silny negatywny sygnał dla potencjalnych inwestorów zainteresowanych rozwojem swojej działalności w Polsce. To z kolei przełoży się na perspektywy wzrostu PKB w latach przyszłych. Jest to sytuacja wybitnie niekorzystna z punktu widzenia interesu gospodarczego i bezpieczeństwa Polski i powinna stać się przedmiotem pilnych działań zaradczych podejmowanych przez PSE i administrację rządową.
Zdaniem Konfederacji Lewiatan jedynym sposobem dla przeciwdziałania deficytowi mocy wytwórczych w Polsce jest podjęcie działań inwestycyjnych stymulowanych przez odpowiednie narzędzia rynku energii i rozwiązania regulacyjne. Przy planowaniu i realizacji programu niezbędne jest uwzględnienie elementu bezpieczeństwa, ale także elementu ekonomicznego i ekologicznego. Takie podejście powinno znaleźć swoje odzwierciedlenie w Polityce Energetycznej Polski.
Administracyjny nakaz ograniczenia poboru energii może być uzasadnionym środkiem zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego tylko w bardzo ograniczonym zakresie sytuacji awaryjnych i za odpowiednim wynagrodzeniem. Jako podstawowe powinny być stosowane rozwiązania oparte na sygnałach płynących z rynku energii. Tylko takie podejście umożliwi prawidłową wycenę bezpieczeństwa energetycznego i pozwoli odbiorcom energii na podejmowanie właściwych decyzji co do oczekiwanego poziomu zapotrzebowania
na energię i poziomu bezpieczeństwa jej dostaw.
W tym kontekście Konfederacja Lewiatan przedstawia poniżej propozycje dotyczące działań, jakie powinny być podjęte w celu zapobiegania stanom zagrożenia bezpieczeństwa elektroenergetycznego kraju oraz minimalizacji ograniczeń w dostawie energii elektrycznej w przypadku wystąpienia tego stanu. Uważamy, że konieczne są:
1. Po stronie prawnej:
· Analiza, weryfikacja i zmiana przepisów umożliwiających operatowi podejmowanie decyzji o wprowadzeniu ograniczeń w dostawach energii bez odszkodowania. Zmiana skali administracyjnych ograniczeń i wyłączenie grup niewielkich odbiorców biznesowych spod obowiązku.
· Wprowadzenie obowiązku bieżącego / z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym informowania poprzez media publiczne o aktualnym stanie bezpieczeństwa dostaw z uwzględnieniem możliwości wytwórczych i redukcji obciążenia na warunkach rynkowych, możliwości przesyłowych i wymiany transgranicznej.
2. Po stronie mechanizmów rynkowych:
· Gruntowna przebudowa zasad wynagradzania wytwórców za dyspozycyjność jednostek i świadczone rezerwy. Wprowadzenie mechanizmów bodźcowych zachęcających do inwestycji w poprawę dyspozycyjności, szczególnie w niesprzyjających warunkach pogodowych, np. instalowanie wentylatorów na obiegach wody chłodzącej lub wręcz budowę chłodni kominowych w elektrowniach z otwartymi układami chłodzenia.
· Zmiana zasad cenotwórstwa na rynku bilansującym oraz wprowadzenie rynku dnia bieżącego, tak, aby na niedobory mocy rynek reagował tzw. wystrzałami cenowymi (ang. price spikes).
· Powrót do dyskusji nad wprowadzeniem mechanizmów płatności za moc (rynek dwutowarowy, rynek mocy), które mogą stanowić zachętę do inwestowania w nowe źródła mocy.
· Rozważenie wprowadzenie bodźców, które spowodują szybki wzrost udziału energetyki fotowoltaicznej do skali, która pozwoli na istotną podaż energii w godzinach szczytów letniego zapotrzebowania.
· Znaczne poszerzenie zakresu płatności przez operatora za tzw. negawaty, czyli dobrowolne ograniczenie poboru mocy przez odbiorców.
· Wprowadzenie dla odbiorców tzw. taryf dynamicznych, tj. nadążających za sygnałami z rynku hurtowego i przenoszących na nich sygnały cenowe.
· Wdrożenie modelu rozwoju rynku uwzględniającego funkcjonowanie podmiotu (podmiotów) zajmujących się agregacją mocy. Agregator mocy dostarcza pewnych zasobów poprzez zarządzanie portfelem, bilansując zdolności uczestników DSR z potrzebami OSP (lub OSD, POB).
· Rozważenie możliwości funkcjonowania dostawców usług redukcji obciążenia, jako jednostek grafikowych dysponowanych centralnie przez OSP celem zapewnienia właściwej sprawności realizacji usług.
3. Po stronie odbiorców:
· Analiza otrzymywanych od operatorów dystrybucyjnych (OSD) dokumentów dotyczących ograniczeń w dostarczaniu energii i skorygowanie poziomów mocy bezpiecznej.
· Analiza i aktualizacja umów z dostawcami - weryfikacja zapisów dotyczących poziomu mocy w poszczególnych stopniach zasilania i poziomu mocy minimalnej mocy bezpiecznej.
· Opracowanie procedur na wypadek kolejnej sytuacji kryzysowej i wprowadzenia ograniczeń w dostarczaniu energii. Określenie własnych potrzeb i sekwencji wyłączania urządzeń przy kolejnych stopniach zasilania, w celu minimalizacji strat. Umocowanie procedur przez właściwe organa zarządcze i okresowe ćwiczenia.
· Analiza opłacalności i rozważenie zakupu urządzeń generujących energię elektryczną (generatory dieslowskie, mała kogeneracja, PV).
· Prowadzenie działań zwiększających efektywność energetyczną.
4. Po stronie OSD wobec odbiorców:
· Wypracowanie:
· Zasad skutecznej komunikacji kryzysowej między odbiorcami i OSD (wiarygodności i stabilności komunikacji, jej kanałów i terminów)
· Zasad wprowadzania ograniczeń (ograniczenia powinny być wprowadzane stopniowo, a nie od razu na poziomie maksymalnym)
· Zasad prowadzenia przez OSD, działań mających na celu koordynację ograniczenia zużycia energii przed wprowadzeniem ograniczeń.
· Wprowadzenie wspólnej w skali kraju procedury obsługi wniosków o zmianę/zwiększenie mocy bezpiecznej i wyłączenie z planu ograniczeń.
· Opracowanie i wprowadzenie dodatkowego (poza komunikatami w radiu, na stronach www, drogą mailową i telefonami) sposobu komunikowania o wprowadzonych ograniczeniach
i zmianach w tych ograniczeniach (np. informacja sms).
· Wprowadzenie obowiązkowych procedur testowych/kontrolnych.
· Wykorzystanie liczników AMI do systemowego ograniczania poboru mocy u klientów indywidualnych (tylko w sytuacjach krytycznych).
· Uruchomienie programów efektywnościowych z dofinansowaniem rozwiązań umożliwiających redukcję poboru przez odbiorców oraz poprawę gospodarki energetycznej.
Warszawa, 15 grudnia 2015
