Stanowisko ws. Komunikatu Komisji i Rady „Intensyfikacja walki z przemytem papierosów i innymi formami nielegalnego handlu wyrobami tytoniowymi - Kompleksowa strategia UE"

2013-08-02

6 czerwca 2013 r. Komisja Europejska przedstawiła strategię walki z nielegalnym handlem tytoniem w UE. W dokumencie strategicznym właściwie zidentyfikowano charakter i skalę problemu, ale nie zasugerowano konkretnych środków, które pomogłyby wyeliminować lub przynajmniej zmniejszyć skalę problemu w UE.

 

Komisja Europejska nie proponuje żadnej zdecydowanej zmiany w swojej polityce, ani nie zapowiada konkretnych inicjatyw ustawodawczych. Ogólne rekomendacje dotyczące pożądanej poprawy sposobu współpracy zainteresowanych stron na poziomie państw członkowskich, UE i społeczności międzynarodowej w zakresie walki z nielegalnym handlem wyrobami tytoniowymi to zdecydowanie za mało jak na dokument, który powinien wytyczyć kierunki działań na kolejne lata.

Unia Europejska i jej państwa członkowskie tracą ponad 11 miliardów Euro rocznie na zjawisku nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi. Nielegalny obrót wyrobami tytoniowymi zabiera też miejsca pracy handlowcom oraz godzi w prowadzoną przez Państwa Członkowskie politykę zdrowotną bo w nielegalnym obrocie papierosami nieegzekowane są regulacje dotyczące między innymi ograniczenia dostępu do wyrobów tytoniowych przez nieletnich.

Kwestia ta jest szczególnie ważna właśnie teraz, w momencie, w którym toczą się prace nad rewizją dyrektywy tytoniowej. Zaproponowane w dyrektywie rozwiązania stwarzają olbrzymie ryzyko wzrostu nielegalnego handlu w krajach takich jak Polska, gdzie z dnia na dzień zdelegalizowanych może zostać prawie 40% produktów dostępnych obecnie na rynku (papierosy typu slim i mentol). Położenie geograficzne Polski sprawia, że będzie ona szczególnie narażona na wzrost przemytu z krajów spoza UE. Wspólne działania wszystkich państw członkowskich byłyby kluczowe z polskiego punktu widzenia, z uwagi na fakt, że duża ilość nielegalnych papierosów trafia na polski rynek z innych krajów UE (przede wszystkim krajów bałtyckich takich jak Litwa). 

Konfederacja Lewiatan popiera propozycję Komisji zawierający postulat przeprowadzenia akcji informacyjnej podkreślającej negatywne aspekty przemytu papierosów. Bardzo często przemyt wyrobów tytoniowych postrzegany jest jako „przestępstwo bez ofiar" lub drobne przestępstwo popełniane przez pojedynczych ludzi, gdy tymczasem jest to domena zorganizowanych grup przestępczych. Taka akcja informacyjna pokazałaby negatywny aspekt zjawiska i odstraszałaby od nabywania nielegalnych papierosów.

Konfederacja Lewiatan popiera także postulat wzmocnienia sankcji karnych grożących tym, którzy podejmują działalność związaną z nielegalnym obrotem wyrobami tytoniowymi.

Brak konkretnych polityk oraz narzędzi budzi jednak spore zdziwienie, bowiem Komisja Europejska w wielu aspektach dostrzega istotę problemu nielegalnego handlu papierosami. W szczególności:

·         zauważa rosnącą tendencję do spożycia nielegalnych wyrobów (wzrost o 30% w ciągu ostatnich 6 lat), którą potwierdzają raporty KPMG Project STAR.

o    w UE wzrasta liczba nielegalnych papierosów białych, określanych przez Komisję jako „inne marki", które transportowane są na teren UE przez wschodnią granicę, region nadbałtycki i kraje zachodniobałkańskie.

o    nielegalne wyroby tytoniowe pochodzą głównie spoza UE - z Chin, Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Wietnamu, Malezji, Rosji, Singapuru, Białorusi i Ukrainy; niedostateczne kontrole w strefach wolnego handlu zaostrzają jeszcze problem transportu i produkcji nielegalnych wyrobów.

·         potwierdza, że skuteczne środki kontroli łańcucha dostaw, które wprowadzili czterej międzynarodowi producenci papierosów, wyraźnie poskutkowały znacznym spadkiem liczby papierosów tych producentów na nielegalnym rynku.

·         podkreśla, że nielegalny handel udaremnia obrane cele zdrowotne, szczególnie dotyczące ludzi młodych i o niskich dochodach.

·         dostrzega także, że nielegalny handel jest niemal wyłącznie domeną ponadnarodowych zorganizowanych grup przestępczych.

 

Zdecydowanych działań należy od Komisji Europejskiej oczekiwać w następujących obszarach:

·         regulacji upoważniających odpowiednie organy do wykrycia i przejęcia nielegalnych wyrobów tytoniowych (w tym, lecz nie tylko, papierosów podrobionych) przechodzących przez UE, bez względu na to, gdzie według deklaracji mają ostatecznie trafić; domaganie się obowiązkowego zniszczenia wszystkich przechwyconych wyrobów tytoniowych, surowców, sprzętu do produkcji i składników.

·         zapewnienia odpowiedniej ilości służb egzekwujących przepisy w krytycznych dla nielegalnego handlu punktach dostępu do UE (ewentualne wsparcie państw członkowskich w tym zakresie).

·         zwiększenia kar pozbawienia wolności dla osób zaangażowanych w przestępczość zorganizowaną związaną z nielegalnymi wyrobami tytoniowymi i dla recydywistów, wraz z konfiskatą przedmiotów pozyskanych w ramach procesu zwalczania przestępczości zorganizowanej.

·         odpowiednich rekomendacji w zakresie prawa karnego (zarówno jeżeli chodzi o kształt przepisów jak ich egzekwowalność).

·         wprowadzenie regulacji dotyczących „kluczowych materiałów produkcyjnych", czyli głównych składników używanych w produkcji wyrobów tytoniowych, w tym, lecz nie tylko, surowego i przetworzonego tytoniu, gotowych filtrów i włókna z octanu celulozy (używanego w produkcji filtrów); regulacje w tym obszarze powinny być maksymalnie ujednolicone przez Komisję Europejską.

·         wprowadzenie w całej UE przepisów gwarantujących, że agencje przewozu morskiego i lądowego, drogowego i szynowego, będą ponosić większą odpowiedzialność prawną i finansową za kontrolowany lub zarządzany przez nie przepływ towarów.

·         wykorzystywanie funduszy Herkules III do sfinansowania badań nad czynnikami zwiększającymi podaż i popyt, jak również nad skutecznymi rozwiązaniami problemu.

·         uświadamianie reprezentantów wymiaru sprawiedliwości o wadze przestępstw związanych z nielegalnymi wyrobami tytoniowymi; wyposażanie tych osób w pełne uprawnienia oraz zapewnianie szkoleń i doświadczeń niezbędnych do stosowania tych środków zaradczych.

Warto także zwrócić uwagę na zapisy dotyczące nielegalnego handlu zamieszczonych w propozycji zmian dyrektywy tytoniowej (art. 14, w zakresie identyfikowalności i zabezpieczeń). Aktualnie produkcja 95% z 600 mld papierosów sprzedawanych co roku w UE jest rejestrowana przez czterech głównych producentów posiadających umowy z Komisją Europejską i 27 państwami członkowskimi. W przeciwieństwie do systemów obecnie istniejących i działających bardzo sprawnie, proponowane przez art. 14 dyrektywy tytoniowej wymagania zawierają ogromne niedociągnięcia oraz narzucają wymagania, które przełożą się na kosztowny i niepraktyczny system uderzający w detalistów, dystrybutorów i producentów.

Ponadto, kompletnie niezrozumiałym jest tworzenie takiego systemu do walki z nielegalnym handlem skoro większość nielegalnych wyrobów tytoniowych w UE pochodzi spoza UE, a więc nie będzie podlegać proponowanym środkom kontroli łańcucha dostaw.