Istotne informacje gospodarcze z białoruskiego rynku
2012-12-27
Komentarz WPHI do aktualnej sytuacji gospodarczej Białorusi
Władze zamiast myśleć o liberalizacji gospodarki, co mogłoby sprzyjać w rozwiązywaniu niektórych problemów opisanych w poniższym opracowaniu, zamierzają wprowadzić w 2013 r. mechanizmy wzmacniające obecność państwa w przedsiębiorstwach już sprywatyzowanych.
Gospodarka Białorusi - 2012: spadek, inflacja i problem długów
Wzrost gospodarczy zamienił się w spadek. Ale przyjęte w RB metody statystyki pokazują wzrost gospodarczy, nawet parę miesięcy po tym, jak pojawiły się niebezpieczne oznaki spadku.
Sektor gospodarczy: uspokajająca statystyka. Oficjalna statystyka przedstawia dynamikę wzrostu, jako stosunek do wielkości za okres sprawozdawczy lat ubiegłych. Na przykład,
w styczniu-październiku 2012 r. PKB wzrósł o 2,2%, w porównaniu z tym samym okresem 2011 r., wielkość produkcji przemysłowej wzrosła o 6,6%.
Gospodarka Białorusi w 2012 r. według oficjalnej wersji cały czas rośnie, chociaż zwalnia tempo wzrostu w drugim półroczu. Jednak dynamika tych wskaźników, obliczana w okresie miesięcznym, pokazuje inną sytuację w gospodarce.
Przeanalizujmy wskaźniki dynamiki PKB, przedstawione na wykresie 1.
Wykres nr 1. Indeks PKB, IV kwartał 2010 r.=1
Wykres pokazuje indeks wielkości kwartalnego PKB w średniorocznych cenach 2009 r.
Jako „jeden" przyjęto wielkość PKB w IV kwartale 2010 r. Następny punkt wykresu pokazuje, iż w I kwartale 2011 r. wielkość PKB stanowiła 92% poziomu IV kwartału 2010 r, w III kwartale 2011 r. - 111%, w III kwartale 2012 r. - 98% do poziomu IV kwartału 2010 r.
Wykres wskazuje również, że w III kwartale 2012 r. nastąpił spadek PKB w porównaniu z II kwartałem b.r.
Statystycy już od dawna budują kwartalne wykresy PKB, jako osobliwy kardiogram gospodarki, mający kształt piły: I kwartał - wykres do dołu, kolejne dwa kwartały - do góry, a w IV kwartale - znowu do dołu. Trochę uproszczony PKB można przedstawić, jako sumę wynagrodzeń pracowników i zysków przedsiębiorstw (wartość dodana). Latem, kiedy wielkość prac sezonowych (budowa, rolnictwo itp.) wzrasta, PKB rośnie, natomiast w 1-szym i 4-tym spada. Odzwierciedla to dobrze rok 2011 r.
Na wykresie Nr 1 przedstawiona wieloletnia dynamika PKB lat ubiegłych, dla 2012 r. zasadniczo się zmieniła: w III kwartale w stosunku do ubiegłego kwartału br. odnotowano spadek mniej więcej o 10 %(!). To prawie załamanie, a uspokajająca statystyka pokazała, jako mało znaczący spadek tempa wzrostu PKB za 9 miesięcy bieżącego roku.
Wyrównanie PKB za pomocą korygujących mnożników tej sytuacji nie zmieni (spadek PKB miał miejsce nawet przy uwzględnieniu cen bieżących). Prawdopodobnie, jest to początek kolejnego kryzysu gospodarczego w Białorusi. Wg białoruskich statystyk, udział przemysłu
w PKB wynosi 50%.
Wielkość produkcji przemysłowej zmniejszała się począwszy od kwietnia br..
Wykres nr 2. Indeks rozwoju produkcji przemysłowej, 2012 r., styczeń=1
I II III IV V VI VII VIII IX X
W październiku 2012 r. produkcja przemysłowa zmalała w porównaniu ze styczniem o 26%. Wskaźniki produkcji przemysłowej i wzrostu PKB mogłyby być znacznie niższe, gdyby nie wzrost zysków rafinerii oraz produkcji rozcieńczalników. (Te wyroby stanowią 27 % produkcji przemysłowej wg danych za 9 miesięcy).
We wrześniu-październiku 2012 r. o 7,1% wzrosły zapasy wyrobów gotowych, które stanowiły 48-50% miesięcznej wielkości produkcji przemysłowej. W szczególności, w ciągu ostatniego roku zauważalny jest wzrost zapasów magazynowych wyrobów przemysłu maszynowego, przedsiębiorstw włókienniczych i odzieżowych (148% średniomiesięcznej wielkości produkcji), zapasy surowej skóry, wyrobów ze skóry oraz obuwia (197%), sprzętu elektronicznego (102%), wyrobów farmaceutycznych (150%), wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (80,3%).
Tabela nr 1. Wzrost zapasów magazynowych wyrobów przemysłu maszynowego
| Branża lub produkcja | Zapasy w stosunku do średniomiesięcznej wielkości prodkcji, % | |
| Wg stanu na 1.10.2011 r. | Wg stanu na 1.11.2012 r. | |
| Maszyny i urządzenia | 96,5 | 118,6 |
| Produkcja włókiennicza i odzieżowa | 151,1 | 148,4 |
| Środki transportu | 83,5 | 98,2 |
| w tym: |
|
|
| traktory | 69,7 | 109,3 |
| Rozsiewacze nawozów mineralnych | 81,5 | 4,3-krotnie |
| Wentylatory | 161,2 | 228,7 |
| Maszyny do cięcia metalu | 159,2 | 182,9 |
| Prasy kowalskie | 149 | 251,3 |
| Ładowarki czołowe | * | 3,7-krotnie |
| Wywrotki kopalniane(BelAZ) | * | 251 |
| Pralki | 24,1 | 140,3 |
| Autobusy | 129,6 | 171,5 |
| Ciężarówki | 39,1 | 112,5 |
| Przyczepy i naczepy | 56,9 | 161,3 |
| Wagony ciężarowe | 62,7 | 140,3 |
| Telewizory | 135,9 | 129,5 |
*Brak danych z powodu nieznacznych zapasów
Przykład - zapasy wywrotek w „BelAZ" - w październiku 2011 r. brak danych oznacza nieznaczne zapasy. Wywrotki są towarem chodliwym, gdyż ich ceny są znacznie niższe niż ceny wywrotek produkowanych przez innych światowych producentów. W październiku 2012 - zapasy wywrotek stanowią 250 % średniomiesięcznej produkcji. Przypuszczalne przyczyny: spadek konkurencyjności cenowej wobec wejścia Rosji do WTO i obniżenia stawek celnych, drogie kredyty na zakup i prognozowana stagnacja na rynku światowym.
Spadek poziomu inwestycji
W okresie styczeń-październik 2012 r. inwestycje w środki trwałe zmniejszyły się o 13,5% wobec 2011 r., o tyle też zmniejszyło się budownictwo mieszkaniowe.
Największy spadek inwestycji nastąpił w okresie styczeń-maj, tj. o 21 % w stosunku do 2011 r. W okresie późniejszym, wskutek zwiększenia finansowania programów państwowych, nakłady na inwestycje wzrosły do 31,7 %, przewyższając w sierpniu i wrześniu br. wielkość nakładów inwestycyjnych analogicznego okresu roku ubiegłego. Jednakże wobec ostrzeżeń MFW
i Euroazjatyckiego Banku Rozwoju o konieczności zmniejszania wydatków publicznych,
w październiku 2012 r. inwestycje ponownie zmniejszyły w porównaniu z październikiem 2011 r. Głównym źródłem kredytowania programów inwestycyjnych był budżet (16%) oraz środki własne przedsiębiorstw (40,5%). Udział kredytów bankowych w finansowaniu środków trwałych w 2012 r. zmniejszył się z 35,4% (2011 r.) do 26,9%. Rola BIZ jest nieistotna - stanowi 2,2%, zaś kredytów banków zagranicznych - 3,3%. Zaplanowane pozyskanie BIZ netto w wysokości 4,6 mld USD w 2012 r. najprawdopodobniej nie będzie zrealizowane. W I półroczu pozyskano zaledwie 0,6 mld USD.
Rolnictwo: w długach
Produkcja zwierzęca w ujęciu naturalnym wzrosła o 4-6%, zbiory zbóż wzrosły o 14%, ale dane dot. zbóż dotyczą wagi bunkrowej , tj. przed suszeniem. Zapasy pasz i traw w przeliczeniu
na sztukę bydła są mniejsze o 22% w stosunku do 2011 r., a w jednostkach paszowych o 4,5%. Oznacza to , że nadwyżki w zbiorach zboża będą przeznaczone częściowo na likwidację braku efektów upraw zielnych. Nikt nie liczy, ile faktycznie kosztuje produkcja rolna. W 2011 r. tempo inflacji wyniosło 208%, za 10 miesięcy 2012 r. - 118%. Rentowność sprzedaży
bez wsparcia państwa za 9 miesięcy wyniosła +10%, ale wg standardów MSSF, cała branża być jest najprawdopodobniej niedochodowa.
Zadłużenie w rolnictwie (z tytułu kredytów i podatków) wg stanu na 1.10.2012 r. przekroczyło należności ponad 10-krotnie (51,4 bln BYR (ok. 5,97 mld USD) wobec 5,3 bln BYR (ok. 612 mln USD). Świadczy to, że przedsiębiorstwa rolne są zadłużone wobec organów podatkowych i kooperantów o 10 razy więcej, niż pozostali wobec nich.
Sytuację pogarsza fakt, że znaczna część produkcji mięsnej i mlecznej jest eksportowana
po cenach niższych niż koszty własne. Na przykład, w 2012 r. masło było eksportowano
do Rosji po cenie 3,5 USD/kg przy kosztach własnych 6-7 USD /kg.
Handel zagraniczny: na razie ratowały rozpuszczalniki
Saldo bilansu handlowego towarami i usługami w ciągu pierwszych miesięcy 2012 r. było dodatnie dzięki eksportowi rozpuszczalników, ale od sierpnia br. ponownie jest ujemne (we wrześniu 2012 r. - minus 155 mln USD). Nawet przy zmniejszeniu dostaw ropy naftowej do RB w przyszłym roku i przy dobrej koniunkturze na rynku światowym ropy, deficyt handlu zagranicznego RB wyniesie nie mniej niż 2 mld USD.
Światowa koniunktura handlu zagranicznego nie sprzyja Białorusi. Jeśli w okresie styczeń-czerwiec 2012 r. Białoruś mogła importować o 63% więcej w porównaniu z analogicznym okresem 2011 r. dzięki przychodom z tytułu eksportu, to w okresie styczeń-wrzesień 2012 r. - tylko o 7,2%, co oznacza, że wraz z pogorszeniem warunków cenowych w handlu będzie wzrastał deficyt handlu zagranicznego RB.
Tym bardziej, że w warunkach nadchodzącej recesji w krajach rozwijających się, ceny
na produkty ropopochodne mogą się obniżyć.
Sektor monetarny: wezwania rosną
Obecnie sektor monetarny drążą 2 problemy:
1) problem zwrotu zadłużenia zagranicznego,
2) zagrożenie kolejną dewaluacją i inflacją.
Zagraniczne zobowiązania dłużne szacowane, jako suma zadłużenia krótkoterminowego, które należy spłacić w ciągu 2013 r. roku, oraz zadłużenie długoterminowe, którego termin płatności również przypada na rok nadchodzący, oraz jego zmiany podane są w Tabeli nr 2.
Tabela nr 2. Krótkoterminowe zagraniczne zobowiązania dłużne Białorusi (mld USD wg danych bilansu płatniczego - stan na I półrocze 2012 r.)
| Nazwa | Wg stanu na 1.01.2012 r. | Wg stanu na 1.07.2012 r. | Przyrost/Spadek (-) |
| Zobowiązania, ogółem | 18,1 | 18,3 | 0,25 |
| w tym: |
|
|
|
| Krótkoterminowe | 14,4 | 13,5 | -0,95 |
| Długoterminowe do spłaty | 3,65 | 4,8 | 1,2 |
| Sektor państwowy (zadłużenie) | 1,38 | 2,14 | 0,75 |
| NB RB | 1,46 | 1,35 | -0,11 |
| Banki komercyjne | 3,3 | 3,4 | 0,06 |
| Inne sektory (przedsiębiorstwa) | 10,9 | 10,4 | -0,52 |
| w tym kredyty handlowe | 8,5 | 7,28 | -0,77 |
| Kredytowanie między firmami | 0,99 | 1,06 | 0,06 |
Zadłużenie zagraniczne białoruskich przedsiębiorstw z tytułu kredytów handlowych w ciągu
1-szego półrocza zmniejszyło się o 0,77 mld USD, ale jest nadal wysokie i przekracza należności zagraniczne przedsiębiorstw białoruskich o ok. 3 mld USD. Oczekuje się, że w nadchodzącym roku (do 1.07.2013 r.) białoruskie przedsiębiorstwa zmniejszą zadłużenie z tytułu kredytów handlowych o kolejne 0,5-0,7 mld USD.
Krótkoterminowe zadłużenie brutto RB, podlegające spłacie poczynając od 1.07.2012 r. wynosi 8,6 mld USD (18,3-(10,4-0,7)=8,6). Taką wartość zadłużenia wszystkie podmioty gospodarcze powinny spłacić w ciągu roku, począwszy od 1 lipca 2012 r.
Wymagalne zadłużenie sektora państwowego (od 1.01.2013 wyniesie ok. 3 mld USD) i NB RB w zasadzie jest w stanie je spłacić, nawet w przypadku, jeżeli nie uda się rozmieścić eurobonów, lub Rosja będzie hamowała pozostałe transze kredytu EaWG (pożyczki wewnątrz państwa, podatek inflacyjny). Problemem pozostaje spłata pozostałych długów w warunkach upadającej gospodarki i ostrożności inwestorów w kredytowaniu białoruskich przedsiębiorstw oraz banków .
Prognozując sytuacje w sektorze monetarnym na lata 2013-2016, z uwzględnieniem wszystkich źródeł wpływu waluty, w tym dochodów z prywatyzacji w wysokości 2,5 mld USD corocznie,
to deficyt środków przeznaczonych na spłatę wszystkich długów zewnętrznych wyniesie od 3
do 5 mld USD rocznie. Uwzględniając dodatkowo konsumpcję waluty spowodowaną wzrostem dochodów ludności w 2012 r., to deficyt środków w skali roku osiągnie 8-10 mld USD.
Jedynie realne przejście do gospodarki rynkowej, prywatyzacja na dużą skalę otworzą inwestorom nowe możliwości w RB. W przeciwnym razie, Białoruś będzie zmuszona iść drogą Grecji (zmniejszenie płac pracowników sektora publicznego o 25%, likwidacja wszystkich dodatkowych wypłat itd.).
Inflacja: ciągle „na szczycie"
W okresie styczeń-październik 2012 r. masa pieniężna w RB wzrosła o 36%, PKB - o 2,5%. Odpowiednio inflacja powinna wynosić 30-32%. Ale ceny wzrosły o 18%.
NB RB, po pierwsze, powstrzymywał wzrost cen poprzez wstrzymanie części masy pieniężnej przed wejściem do obrotu. Po drugie, pieniądze będące w obrocie NB RB wycofywał skupując BYR za walutę. W ciągu 10 miesięcy 2012 r. NB RB sprzedał waluty więcej niż kupił, o 1,4 mld USD.
Powstrzymując inflację, NB RB prowadził twardą politykę monetarną, utrzymując system bankowy na skraju płynności. Taka polityka jest ważnym elementem „terapii szokowej"
w procesie przejściowym do liberalnej gospodarki i wchodzi w skład założeń „Konsensusu Waszyngtońskiego". Ani na Białorusi, ani w Rosji do tej pory nie było terapii szokowej.
O tym świadczą dane tabeli nr 3 i 4.
Tabela nr 3. Tempo inflacji w latach 1991-2000 (%)
|
| 1991 r. | 1992 r. | 1993 r. | 1994 r. | 1995 r. | 1996 r. | 1998 r. | 1999 r. | 2000 r. |
| Polska | 60 | 44 | 38 | 29 | 22 | 19 | 11,8 | 7,3 | 10,1 |
| Czechy | 52 | 13 | 18 | 10 | 8 | 9 | 10,7 | 9,1 | 3,9 |
| Rosja | 144 | 2.318 | 841 | 203 | 131 | 25 | 27,6 | 86,1 | 20,8 |
| Ukraina | 161 | 2.000 | 10.155 | 401 | 182 | 55 | 10,5 | 22,7 | 28,2 |
| Białoruś | 93 | 1.558 | 1.994 | 1.957 | 244 | 61 | 73,5 | 283,8 | 168,9 |
Tabela nr. 4. Tempo przyrostu realnego PKB w latach 1990-2000 (%)
|
| 1990 r. | 1991 r. | 1992 r. | 1993 r. | 1994 r. | 1995 r. | 1996 r. | 1997 r. | 1998 r. | 1999 r. | 2000 r. |
| Polska | -11,6 | -7 | 2,6 | 3,8 | 5,2 | 7 | 5 | 6,8 | 4,8 | 4,1 | 4,1 |
| Czechy | -0,4 | -14,2 | -6,4 | -0,1 | 2,2 | 5,9 | 5,1 | -1 | -2,2 | -0,8 | 3,1 |
| Rosja | -4 | -13 | -14,5 | -8,7 | -12,6 | -4 | -3 | 0,9 | -4,6 | 5,4 | 7,7 |
| Ukraina | -3,4 | -9 | -10 | -14 | -23,9 | -11,8 | -7 | -3 | -1,9 | -0,4 | 6 |
| Białoruś | -3 | -1,2 | -9,6 | -10 | -12,2 | -5 | 2,8 | 11,4 | 8,4 | 3,4 | 5,8 |
W państwach, gdzie stosowano terapię szokową, spadek PKB i osłon socjalnych ludności był mniejszy niż w innych państwach, będących w procesie transformacji.
Inny aspekt problemu: realne dochody ludności w RB za 10 miesięcy 2012 r. wzrosły o 20%,
a wzrost wydajności pracy - zaledwie o 2,3% (wg tempa wzrostu PKB). Poza tym w drugiej połowie roku wzrosły wydatki inwestycyjne państwa. Oznacza to, że RB nadal konsumuje znacznie więcej niż produkuje. Gdyby nie polityka NB RB, inflacja w ciągu kilka miesięcy „zjadłaby" rosnące dochody pieniężne ludności i zdeprecjonowała oszczędności.
Powstaje pytanie - jak długo NB RB jest w stanie powstrzymywać inflację chociażby
na istniejącym poziomie? Dalsze prowadzenie polityki nieuzasadnionego podwyższenia płac nie jest przewidziane, ponieważ, rzecz jasna, szybko doprowadzi gospodarkę do kryzysu nawet głębszego niż w 2011 r.
Jeśli napływ inwestycji do RB będzie większy od odpływu (po spłacie długów i rosnącej konsumpcji ludności), wtedy NB RB będzie mógł kupować więcej BYR, powstrzymywać dalszy wzrost cen i nawet obniżać kurs walutowy.
Opracowano przez WPHI
Opracowanie WPHI w Minsku na podstawie
art. L. Zlotnikov - niezależnego ekonomisty-
w „Belorusy i rynok" nr 46/2012 r.
