Sektor MSP wybiera konserwatywne strategie rozwoju

2007-11-16

Z siódmej już edycji badań PKPP Lewiatan „Monitoring kondycji sektora MSP 2007” wynika, że małe i średnie firmy korzystają z dobrej koniunktury, ale koncentrują się planach krótkookresowych. Nie planują długookresowo, ponieważ postrzegają ramy prawne, w których działają, za nieprzewidywalne, niestabilne, a tym samym podnoszące ryzyko działalności gospodarczej. Dodatkowo uważają, że procedury administracyjne i praca urzędów wzmacniają negatywne skutki złego, ciągle zmieniającego się prawa.

Rok 2006 był dla MSP udany. Ponad 46% firm zwiększyła przychody ze sprzedaży i zyski. Tylko 5,3% firm stwierdziło, że ich udziały w rynku spadły, mniej firm niż w 2005 r. odczuło wzrost liczby konkurentów.
MSP zdecydowanie koncentrują się jednak na krótkim okresie – chcą wykorzystać dobrą koniunkturę gospodarczą. Jeżeli inwestują, to przede wszystkim w aktywa pozwalające im zwiększyć produkcję i świadczenie usług. Rezygnują z wprowadzania nowych produktów i usług na rynek, co w krótkim okresie poprawia ich rentowność. Wycofują się z eksportu opuszczając rynki, które z takim trudem zdobywały w okresie słabej koniunktury gospodarczej.
Decyzje podejmowane przez MSP w 2006 r. nie były jednak dobre dla gospodarki. Dość istotnie wzrósł – i tak wysoki – odsetek MSP niezainteresowanych eksportem.

Inwestycje słabną
Zmniejszyła się skłonność MSP do inwestowania. Tylko 19,8% małych i średnich firm podjęło w 2006 r. działania o charakterze inwestycyjnym. Plany na 2007 r. nie wskazują, by skłonność MSP do inwestycji rosła. Tylko 38,9% MSP realizuje lub planuje realizację inwestycji w 2007 r. (57% w 2005 r., 52% w 2006 r.).
Mniej MSP niż w 2005 r. zainwestowało w majątek trwały, mniej przedsiębiorstw zdecydowało się na zaoferowanie nowych produktów i usług. Zmniejszył się odsetek MSP inwestujących w badania i rozwój, zwiększył się odsetek MSP, które stwierdziły, że inwestycje takie ich nie dotyczą.
Kredyt jest ciągle najważniejszym, choć tracącym pozycję, źródłem zewnętrznego finansowania inwestycji. Łatwiejszy stał się dostęp do wszystkich źródeł kapitału obcego. MSP coraz chętniej wybierają też leasing. Rośnie znaczenie funduszy unijnych, a także pożyczek od rodziny lub znajomych. Z funduszy strukturalnych chciało skorzystać 7,2% MSP. Dofinansowanie otrzymała prawie połowa z nich.
Znacznie większy odsetek MSP ma możliwość zaciągnięcia lub zwiększenia zadłużenia długoterminowego, jednak znacznie mniej firm niż w 2005 r. korzystało w 2006 r. z kredytu lub pożyczki. Działo się to mimo tego, iż instytucje finansowe w mniejszym zakresie niż w latach poprzednich wymagały zabezpieczeń lub depozytu.
Nastąpiło wręcz nieprawdopodobne zmniejszenie zadłużenia MSP. Na koniec 2005 r. tylko 2,3% małych i średnich firm nie miało zadłużenia, a w połowie 2007 r. aż 64,2% przebadanych firm finansowało swoją działalność w całości środkami własnymi.

Konkurencja i strategia
Cena ciągle jest najważniejszym czynnikiem, na którym MSP budują swoją pozycję konkurencyjną, jednak nie ma już tak silnej pozycji, jak w latach poprzednich. Rośnie znaczenie innych czynników.
MSP dostrzegają efektywność stosowania strategii niszowej (wąska specjalizacja, specjalistyczna wiedza i umiejętności). Bardzo istotny w budowaniu pozycji konkurencyjnej staje się wizerunek przedsiębiorstwa, a także kompetentni, dobrze zmotywowani pracownicy.
Zainteresowanie innowacyjnością wśród MSP zdecydowanie maleje. Dzisiaj mniej firm niż w 2005 r. widzi uzasadnienie dla działań innowacyjnych. Potwierdza to analiza czynników, które wg MSP mogłyby zwiększyć ich innowacyjność – mniejsze jest zainteresowanie dostępem do preferencyjnych kredytów na prowadzenie działań innowacyjnych. Maleje znaczenie innowacyjnego charakteru produktów i usług dla budowania pozycji konkurencyjnej.

Bariery rozwoju
Wg badań nie udało się ograniczyć barier rozwoju MSP. Do długiej listy problemów związanych z pozapłacowymi kosztami pracy, brakiem przejrzystości i jednoznaczności regulacji podatkowych, nieelastycznym prawem pracy, etc. doszły nowe, przede wszystkim brak wykwalifikowanych pracowników.
W dalszym ciągu zbyt wysoki jest odsetek MSP oceniających negatywnie sposób obsługiwania firm przez pracowników urzędów. Ponownie najgorzej oceniana przez MSP jest współpraca z ZUS (33,2% złych ocen), jednak nastąpiła tu już znacząca poprawa. Nieznacznie pogorszyła się ocena pracy Urzędów Skarbowych i Urzędów Pracy.
Urzędy kontroli były w 2006 r. dla MSP nieco mniej uciążliwe niż w 2005 r. W roku 2006 w 46,1% MSP nie było żadnej inspekcji z podstawowych urzędów mających prawo do kontroli w przedsiębiorstwach (w 2005 r. – w 34,8%).
W 2006 r. mniej MSP było kontrolowanych. Urzędy Skarbowe skontrolowały 31% MSP, PIP 16,9%, SANEPID 25,3%, Straż Pożarna 11,9%, UOKiK 3,3%, a Inspekcja Ochrony Środowiska 5,4% MSP.
Ciągle zdarzają się kontrole prowadzone w firmie w tym samym czasie, przez różne instytucje kontrolne. W 2006 r. taka sytuacja miała miejsce w 5,8% firm, czyli w 22% kontrolowanych w ciągu roku przez dwie lub więcej instytucji przedsiębiorstwach.
Dla 50% MSP istnienie szarej strefy ma znaczenie dla prowadzenia działalności gospodarczej. Przedsiębiorcy uważąją, że gdyby nie było nieuczciwej konkurencji wynikającej z istnienia szarej strefy, ich przychody byłyby wyższe. Dla 1/3 MSP wzrost ten wyniósłby nawet ponad 20%.
Z odpowiedzi MSP wynika, że Urzędy Skarbowe nie propagują zbyt aktywnie inicjatywy wiążącej interpretacji prawa podatkowego. W 2005 r. z wiążącej interpretacji prawa podatkowego skorzystało 11,7% MSP, a w 2006 r. 12,7%. Aktywność przedsiębiorstw na tym polu jest ograniczona obawami przed kontrolami, które mogą być efektem zapytań zgłaszanych do Urzędów Skarbowych.
Istotnym czynnikiem wpływającym na decyzje dotyczące inwestycji budowlanych są długotrwałe i uciążliwe procedury uzyskiwania pozwoleń na budowę. 62% MSP starających się o nie w 2006 r. uznało, że proces ten trwał dłużej i wymagał więcej formalności niż poprzednio.
Instytucjonalne przyczyny braku skłonności MSP do inwestycji koncentrują się na zbyt dużej niestabilności warunków gospodarowania, wynikającą z ciągłych zmian regulacji.
Szefowie MSP musieli poświęcić załatwianiu administracyjnych formalności więcej czasu niż w roku poprzednim. Wg badań czas potrzebny na dopełnianie formalności administracyjnych wzrósł do 1,5 godziny.

Kłopoty z zatrudnieniem
Problemem stał się brak wykwalifikowanych pracowników, który dla 57,7% przedsiębiorstw małych i średnich jest utrudnieniem w rozwoju działalności (w tym utrudnieniem w dużym stopniu dla 19,4% ankietowanych firm) i wpływa negatywnie na ich sytuację ekonomiczną i finansową.
W okresie od stycznia 2006 r. do czerwca 2007 r. 56% małych i średnich przedsiębiorstw nie poszukiwało, bo nie potrzebowało, nowych pracowników. 11,5% MSP poszukujących pracowników nie znalazło ich do tej pory. Prawie jedna trzecia MSP potrzebujących pracowników szukała pracowników sprzedaży. Ponad ¼ szukała różnego rodzaju specjalistów, a prawie ¼ - wykwalifikowanych pracowników budowlanych. Najtrudniej było znaleźć wykwalifikowanych pracowników – operatorów maszyn oraz wykwalifikowanych pracowników budowlanych. Ich poszukiwania trwały najdłużej.
46,4% przedsiębiorstw z grupy firm poszukujących pracowników musiało zaoferować im wyższe wynagrodzenia niż planowano. Częściej niż w latach poprzednich to sytuacja na rynku pracy determinowała decyzje o zmianach wynagrodzeń w MSP.
Większości (ponad 50%) małych i średnich firm udaje się utrzymać zależność między wzrostem wynagrodzeń a wzrostem wydajności pracy. Jednak aż w 18,4% firm płace rosną, mimo iż nie rośnie wydajność pracy.

Jakie konsekwencje?
4,8% przedsiębiorstw rozważa możliwość przeniesienia działalności do innego kraju UE ze względu na niższe opodatkowanie działalności gospodarczej w niektórych krajach UE, niższe koszty pracy oraz mniejsze bariery administracyjne. Wskazywać by to mogło, że Polska jest krajem ludzi przedsiębiorczych, ale nie jest krajem dla ludzi przedsiębiorczych.

Podstawowe informacje o Badaniu
Badanie „Monitoring kondycji sektora Małych i Średnich Przedsiębiorstw” zostało przygotowane przez ekspertów Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan i zrealizowane na zlecenie PKPP Lewiatan oraz Europejskiego Funduszu Leasingowego przez Centrum Badania Opinii Społecznej w okresie 19 lipca – 5 września 2007 r.
Badanie przeprowadzono na ogólnopolskiej losowej próbie 1093 aktywnych przedsiębiorstw prywatnych, czyli firm będących własnością osób fizycznych lub spółek z większościowym udziałem kapitału prywatnego, w tym także sprywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych.
Badane były przedsiębiorstwa zatrudniające 2 lub więcej pracowników, gdzie tytułem prawnym zatrudnienia jest terminowa lub bezterminowa umowa o pracę.
Wywiady z respondentami były realizowane metodą wywiadu bezpośredniego (face-to-face) przez ankieterów CBOS.
Badanie dotyczyło działań MSP w okresie styczeń 2006 – czerwiec 2007.

Prezentacja multimedialna

Sponsor wydania raportu Telekomunikacja Polska.
Raport z badań wersja PL

Raport z badań wersja ANG

Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan
Warszawa, 16 października 2007 r.